2010: χρονιά σταθμός για την Νοτιοανατολική Μεσόγειο

Το 2010 υπήρξε μια χρονιά ανατροπών σε κάθε επίπεδο
Ειδικά στην περιοχή μας, και συγκεκριμένα στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο, το 2010 αποτέλεσε την απαρχή καίριων μεταβολών των περιφερειακών συσχετισμών. Αφορμή υπήρξε το θερμό επεισόδιο της 31ης Μαΐου , όταν ισραηλινές στρατιωτικές δυνάμεις εμπόδισαν την άρση του αποκλεισμού του λιμανιού της Γάζας, καταλαμβάνοντας το τουρκικό πλοίο Mavi Marmara στο οποίο επέβαιναν ακτιβιστές με σκοπό να παραδώσουν ανθρωπιστικό υλικό στη Λωρίδα της Γάζας, που ελέγχεται πολιτικά και στρατιωτικά από την παλαιστινιακή ισλαμιστική οργάνωση Χαμάς.

Οι νεκροί τούρκοι ακτιβιστές, η διεθνής κατακραυγή κατά του Ισραήλ -το οποίο κατηγορήθηκε για 'κρατική πειρατεία', δεδομένου ότι το Mavi Marmara έπλεε στα διεθνή ύδατα κατά τη διάρκεια της ισραηλινής στρατιωτικής επιχείρησης- αλλά κυρίως η ρήξη που επήλθε στον άλλοτε σταθερό άξονα Τουρκίας-Ισραήλ, άλλαξαν άρδην τα γεωπολιτικά δεδομένα της περιοχής.

Ο άξονας Τουρκίας-Ισραήλ αποδείχθηκε ανίσχυρος να αντέξει μπροστά στις προτεραιότητες που έθεσε για τον εαυτό της η τουρκική ηγεσία, επιθυμώντας να προβάλει έμπρακτα πλέον το ισλαμιστικό της προφίλ τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στο εσωτερικό της, στέλνοντας σαφές πλέον μήνυμα στο Τελ Αβίβ ότι Νεοοθωμανισμός και Σιωνισμός αποτελούν δύο ξεχωριστούς πόλους. 

Άλλωστε, η Τουρκία ήταν φυσικό να προτιμήσει τις παρθένες αγορές των υπανάπτυκτων και αναπτυσσόμενων καταναλωτικά αραβικών χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής, τις πρώτες ύλες του Ιράν αλλά και την θρησκευτικοπολιτική ταύτιση που τη συνδέει με τον μουσουλμανικό κόσμο, παρά την αμιγώς στρατιωτική και τεχνολογική αρωγή του Τελ Αβίβ, τη στιγμή μάλιστα που το κουρδικό μέτωπο φαινόταν να είχε πάψει πια να αποτελεί 'ασύμμετρη απειλή'.   

Δεδομένου ότι η ανθρωπιστική βοήθεια του Mavi Marmara υποστηρίχθηκε μέχρι τέλους από την τουρκική πολιτική ηγεσία, δεν χωρεί καμμία αμφιβολία ότι η κατάρρευση του τουρκοϊσραηλινού άξονα υπήρξε καθαρή επιλογή της Άγκυρας, η οποία δεν δίστασε αμέσως μετά να στραφεί προς την Τεχεράνη, τη Συρία και εν γένει στις ομόθρησκες αραβικές χώρες, ακολουθώντας πιστά και κατά γράμμα το Δόγμα Νταβούτογλου.

Ενώ η διεθνής διπλωματία παρατηρούσε εμβρόντητη το ξαφνικό και επεισοδιακό τέλος του μακροχρόνιου 'μήνα του μέλιτος' μεταξύ Άγκυρας και Ιερουσαλήμ, οι εξελίξεις ήρθαν από μόνες τους να εξηγήσουν τα βαθύτερα αίτια αυτής της ανατροπής, επιβεβαιώνοντας ότι ούτε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ούτε η τουρκική εξωτερική πολιτική δεν άγεται και φέρεται από μεγαλοσχήμονες φιλοπαλαιστινιακούς συναισθηματισμούς. 

Πριν καν περάσει μια εβδομάδα από το αιματηρό επεισόδιο στα ανοιχτά της Γάζας, το Ισραήλ ανακοίνωσε ότι βρίσκεται προ των πυλών η εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στον υποθαλάσσιο χώρο στα ανοιχτά της Χάιφας, και μάλιστα στα όρια των κυπριακών και λιβανικών χωρικών υδάτων. Παράλληλα, σε αντίστοιχες δηλώσεις προχώρησε και η Κυπριακή Δημοκρατία για τα δικά της κοιτάσματα φυσικού αερίου -και ίσως- και πετρελαίου στην ίδια περιοχή, γεγονός το οποίο προκάλεσε αντίστοιχη τουρκική υπενθύμιση περί casus belli, εφόσον θιγούν οι φυσικοί πλουτοπαραγωγικοί πόροι του Ψευδοκράτους της "Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου".

Το κεφάλαιο 'φυσικό αέριο στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο' μόλις αποκάλυψε τις πρώτες του σελίδες τη χρονιά που μάς πέρασε, αφού η ισραηλινή και κυπριακή πρωτοβουλία προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις τόσο από πλευράς Λιβάνου -που ισχυρίζεται ότι κάποια από τα ισραηλινά κοιτάσματα φυσικού αερίου βρίσκονται εντός των λιβανικών χωρικών υδάτων-  όσο και από πλευράς Συρίας, η οποία βρήκε την ευκαιρία να αναθερμάνει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις της με την πάλαι ποτε εχθρική Τουρκία, για να εξασφαλίσει  τη σταθερότητα των βορείων και ανατολικών συνόρων της, την εσωτερική της πληθυσμιακή συνοχή αλλά και τη σταθερότητα του καθεστώτος Άσσαντ.

Η ισραηλινή διπλωματία δεν έμεινε άπρακτη. 

Το Ισραήλ ισχυροποίησε ακόμα περισσότερο τους παραδοσιακά καλούς δεσμούς της με τη Λευκωσία, δεδομένου μάλιστα ότι η Κυπριακή Δημοκρατία πολύ ορθά δεν επέτρεψε την de facto νομιμοποίηση του παράνομου λιμανιού της κατεχόμενης Αμμοχώστου, εμποδίζοντας το Mavi Marmara αλλά και τα άλλα πλοία της ανθρωπιστικής νηοπομπής να εισέλθουν στα κυπριακά χωρικά ύδατα. 

Παράλληλα, το 2010 σημαδεύτηκε με την απαρχή ενός νέου κεφαλαίου στις σχέσεις Ελλάδας-Ισραήλ. Μία εξέλιξη που κατ'αρχήν εξέπληξε την παραδοσιακά φιλοπαλαιστινιακή ελληνική πολιτική ηγεσία και κοινή γνώμη, πλην όμως η εξέλιξη αυτή ήταν αναμενόμενη υπό το πρίσμα των ραγδαίων περιφερειακών ανακατατάξεων. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι ο ελληνικός υποθαλάσσιος χώρος στα ανοιχτά του Καστελορίζου φέρεται να είναι πλούσιος σε κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, και μάλιστα σε ποσότητα τέτοια που θα εξασφαλίσει την ενεργειακή αυτονομία της χώρας μας για διάστημα 100 ετών. 

Η ύπαρξη 'ενεργειακών νησίδων' εντός των όμορων ελληνικών, κυπριακών και ισραηλινών χωρικών υδάτων, αποτελεί μία πολύ καλή αιτία για τη σύσφιγξη των σχέσεων αυτών των χωρών.
Από την άλλη, η Τουρκία δεν θα μπορούσε να παραμείνει αδιάφορη σε μια τέτοια εξέλιξη που θα αφορά τόσο τις διεκδικούμενες από αυτήν ελληνικές 'γκρίζες ζώνες', όσο και τα χωρικά ύδατα του παράνομου Ψευδοκράτους της, στα κατεχόμενα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Το 2010 φεύγει αφήνοντας πολλά κεφάλαια ανοιχτά στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο και όλες τις εμπλεκόμενες χώρες σε στάση αναμονής.

Η Τουρκία, αντιλαμβανόμενη ότι τα συμφέροντά της στην περιοχή (οικονομία, εμπόριο, ασφάλεια, ενέργεια) δεν συνάδουν πια με τα αντίστοιχα ισραηλινά, αποφάσισε να αλλάξει στρατόπεδο και να διαρρήξει τον άξονα Άγκυρας-Ιερουσαλήμ. Αφορμή στάθηκε η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα, που ελέγχεται από τη διεθνώς απομονωμένη Χαμάς. Η Άγκυρα γνώριζε ότι μια τέτοια πρωτοβουλία θα έπληττε τις σχέσεις της με το Ισραήλ, γεγονός το οποίο δεν απέτρεψαν οι χειρισμοί του ισραηλινού ΥΠΕΞ Αβίγκντορ Λίμπερμαν. Ο θάνατος των τούρκων ακτιβιστών δεν έδωσε περιθώρια στην Άγκυρα να αμβλύνει τις διαφορές, και έτσι το ισλαμιστικό ΑΚΡ έδωσε το δικό του στίγμα στην πορεία της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, αναθερμαίνοντας τις σχέσεις με τη Συρία, τον Λίβανο αλλά και το διεθνώς απομονωμένο Ιράν -προβληματίζοντας προς στιγμήν ακόμα και τις ΗΠΑ για το ρόλο που η Άγκυρα επιθυμεί να έχει στην περιοχή- .

Από την άλλη, η Τουρκία δεν κατάφερε να "νομιμοποιήσει" το παράνομο λιμάνι της κατεχόμενης Αμμοχώστου, ούτε να παρασύρει τον αραβικό κόσμο να προβεί στην αναγνώριση του Ψευδοκράτους -από το οποίο ανεφοδιάσθηκε η ανθρωπιστική νηοπομπή προς τη Γάζα- με την παραπλανητική αναγωγή του εμπάργκο κατά των αμάχων στη Γάζα με το διεθνές εμπάργκο κατά του Τουρκοκυπριακού Ψευδοκράτους, που δικαίως άλλωστε επιβλήθηκε.
Επανέλαβε όμως την προειδοποίηση της περι casus belli κατά της Κύπρου, εάν η Λευκωσία αποφασίσει να διεξάγει έρευνες για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στα χωρικά της ύδατα, λαμβάνοντας από την άλλη σαφή προειδοποίηση -αυτή τη φορά από το Ισραήλ- ότι οποιαδήποτε τουρκική ανάμιξη στο ζήτημα αυτό κρίνεται απαράδεκτη και καταφανώς αντίθετη από απόψεως διεθνούς δικαίου.

Η ισραηλινή διπλωματία έδειξε αρχικά εξαιρετικά αμήχανη λόγω της σθεναρής κρατικής τουρκικής υποστήριξης προς τους ακτιβιστές του Mavi Marmara, όπως επίσης και μετά τις εκτός ελέγχου αιματηρές εξελίξεις που πρόσθεσαν ακόμα μία διεθνή κατακραυγή κατά της χώρας. Μετά τις άκαρπες προσπάθειες άμβλυνσης των διαφορών με την τουρκική ηγεσία, το Ισραήλ δεν είχε πλέον κανέναν λόγο να μην αποκαλύψει την ενεργειακή του πολιτική ως προς τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην περιοχή.
Προχώρησε στη σαφή οριοθέτηση των θαλάσσιων ορίων του με την Κύπρο εξασφαλίζοντας ένθεν και ένθεν αμερικανική τεχνολογική υποστήριξη. Παράλληλα, άνοιξε δίαυλο επικοινωνίας με την Ελλάδα, η οποία μέχρι τώρα τηρούσε έντονα επιφυλακτική στάση έναντι του άξονα Τουρκίας-Ισραήλ και ακολουθούσε πιστά φιλοαραβική στάση (χωρίς ωστόσο αυτή να αποδίδει ανάλογα διπλωματικά, οικονομικά ή επιχειρηματικά οφέλη υπέρ της εκ μέρους των αραβικών κρατών). 

Συγχρόνως όμως, η ανακοίνωση του ισραηλινού ενεργειακού προγράμματος δημιουργεί προϋποθέσεις ανοίγματος ενός νέου μετώπου με τον γειτονικό Λίβανο, δεδομένου ότι η Βηρυτός θεωρεί ότι πολλά από τα κοιτάσματα των ισραηλινών βρίσκονται εντός των λιβανικών χωρικών υδάτων.

Η Κύπρος αντιμετώπισε την κρίση του Mavi Marmara με ορθολογισμό και προσεκτικά βήματα, αποτρέποντας την άμεση εμπλοκή της αφ'ενός, αφ'ετέρου καθιστώντας σαφές ότι δεν θα ενέδιδε σε τουρκικές πράξεις εντυπωσιασμού που θα δημιουργούσαν νέα τετελεσμένα εις βάρος της εθνικής της κυριαρχίας.
Παράλληλα, και παρά την απαγόρευση της διέλευσης του Mavi Marmara από τα χωρικά της ύδατα, η Λευκωσία κατάφερε με λεπτούς χειρισμούς να μην στρέψει εναντίον της τον Αραβικό Κόσμο -αν και η Άγκυρα το επεδίωξε- ενώ εξασφάλισε την ισραηλινή στήριξη τόσο στο ζήτημα των κοιτασμάτων, όσο και όσον αφορά τη συνέχιση της τουρκικής κατοχής -αφήνοντας τους ισραηλινούς αξιωματούχους να επικρίνουν ανοιχτά εκείνοι πια τον τουρκικό νεοοθωμανικό επεκτατισμό-. 

Ο Λίβανος απέδειξε ακόμα μια φορά την ανικανότητά του να αντιμετωπίσει τον ισχυρό του γείτονα , το Ισραήλ. Έτσι, ενώ το Ισραήλ ανακοίνωνε το ενεργειακό του πρόγραμμα και ενώ ήδη λειτουργούν θαλάσσιοι σταθμοί έρευνας στην περιοχή, οι λιβανικές πολιτικές δυνάμεις δεν κατάφεραν να συσπειρωθούν και να προβούν σε ουσιαστικές ενέργειες προκειμένου να προβληθεί αποτελεσματικά στα διεθνή fora μία ενιαία θέση ως προς το ζήτημα των κοιτασμάτων.
Η εξαιρετικά ευάλωτη πολιτική ηγεσία της χώρας και ο ανεπτυγμένος εθνοτισμός σε συνάρτηση με την ισχυρή ιρανική και συριακή επιρροή στα εσωτερικά πολιτικά ήθη, αφήνουν ακόμα μια φορά τον χρόνο να δουλεύει 'υπέρ των άλλων' και όχι υπέρ του Λιβάνου και των πραγματικών εθνικών του συμφερόντων. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι αν και θεωρείται βέβαιο ότι κοιτάσματα φυσικού αερίου υπάρχουν και εντός του λιβανικού υποθαλάσσιου χώρου, επισήμως από πλευράς λιβανικού κράτους δεν υπάρχει κανένας προγραμματισμός ή μελλοντική πρόβλεψη για την εκμετάλλευσή τους.

Για τη Συρία το 2010 αποτελεί σίγουρα χρονιά-ορόσημο.
Η κατάρρευση του άξονα Τουρκίας-Ισραήλ έφερε και το τέλος της διεθνούς της απομόνωσης. Άλλωστε, απο ιδεολογικής και θρησκευτικής απόψεως, το 'δέσιμο' της Δαμασκού με την Τεχεράνη του Αχμαντινετζάντ ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο ακόμα και για την ίδια τη σταθερότητα του καθεστώτος Άσσαντ. Η Τουρκία έτεινε χείρα φιλίας προς τη Δαμασκό, διαγράφοντας δεκαετίες έντασης που έφθασαν ακόμα και στα πρόθυρα πολέμου, όταν το Κουρδικό βρισκόταν σε όξυνση. 

Η σύσφιγξη όμως των σχέσεων της Τουρκίας με τη Συρία, τον Λίβανο κια την Ιορδανία δεν κατέστησε τις χώρες αυτές λιγότερο φιλικές ως προς την Κύπρο. Απόδειξη : η εσπευσμένη επίσκεψη του προέδρου Άσσαντ στην Κύπρο, κατά τη διάρκεια της οποίας η Λευκωσία δεν απέκλεισε μελλοντική συνεργασία στον τομέα της ενέργειας και με τη Συρία, ανάλογη με αυτήν που συνήφθη με το Ισραήλ.

Η Ελλάδα μέσα σε αυτήν την εξαιρετικά δυσμενή οικονομική και δημοσιονομική συγκυρία, δεν είχε άλλα περιθώρια επιλογών από το να παρακολουθεί τις εξελίξεις εκ του σύνεγγυς, αφήνοντας την κυπριακή διπλωματία να αρθρώσει τον δικό της λόγο επί των δικών της εθνικών ζητημάτων. Άλλωστε, η ελληνική πλευρά και ειδικά υπό τις παρούσες συνθήκες δεν θα μπορούσε να διαχειρισθεί αποτελεσματικά τη δημιουργία ακόμα ενός τόσο σοβαρού 'μετώπου' με την οικονομικά  και διπλωματικά ισχυρότερη Τουρκία. Από την άλλη, η Αθήνα έδειξε αξιοθαύμαστο πραγματισμό, συσφίγγοντας τις σχέσεις της με το Ισραήλ, ενώ παράλληλα φρόντισε να μην προκαλέσει υπέρμετρη τουρκική δυσαρέσκεια, αποφεύγοντας προς το παρόν να θέσει θέμα ορισμού Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στα ανοιχτά του Καστελλορίζου. 

Από την άλλη, οι πρώτες επιπτώσεις για την Ελλάδα από την προσέγγιση Τουρκίας-Συρίας φάνηκαν σε διπλωματικό επίπεδο, όταν πρόσφατα η Δαμασκός αναγνώρισε με το συνταγματικό της όνομα την  Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, η οποία χαίρει σθεναρής διπλωματικής στήριξης εκ μέρους της Άγκυρας.

Γεγονός πάντως είναι ότι η ελληνική πλευρά, αργά ή γρήγορα, θα κληθεί να λάβει μια καθαρή θέση όσον αφορά το ενεργειακό της μέλλον, δεδομένης της κρισιμότητας της οικονομικής της κατάστασης αλλά και των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στην περιοχή.  

Η παλαιστινιακή πλευρά αποχαιρετά το 2010 περισσότερο αποδυναμωμένη από τα προηγούμενα χρόνια. Ο διχασμός ανάμεσα στην Φατάχ και την Χαμάς παγιώνεται ολοένα και περισσότερο, με τις δύο πλέον παλαιστινιακές πραγματικότητες (στη Δυτική Όχθη και στη Γάζα) να ακολουθούν εκ διαμέτρου αντίθετες πορείες.
Η Χαμάς -παρά τη στήριξη της κοινής γνώμης μετά το αιματηρό επεισόδιο στο Mavi Marmara- δεν έδρεψε ανάλογους διπλωματικούς καρπούς, ούτε αφαιρέθηκε από τον κατάλογο των διεθνών τρομοκρατικών οργανώσεων. Από την άλλη, η πολιτική ηγεσία της Παλαιστινιακής Αρχής στη Δυτική Όχθη, που ελέγχεται από την Φάταχ. δυσκολεύεται πάρα πολύ να πείσει τους πολίτες της ότι ανοίγει ο δρόμος για την ουσιαστική ανεξαρτησία του παλαιστινιακού λαού. 

 

Τέλος, η Αίγυπτος μένει παρατηρητής στα ενεργειακά δρώμενα της περιοχής, ιδιαίτερα μάλιστα μετά  την υπαναχώρησή της να προχωρήσει σε σύσταση ΑΟΖ με την Κύπρο, υποκύπτοντας στις έντονες πιέσεις της Τουρκίας. Το Κάϊρο φέρεται πως επιλέγει προς το παρόν να μην συμμετέχει στο ενεργειακό μοίρασμα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, μη θέλοντας να δεσμευθεί σε συσχετισμούς που θα εξυπηρετούσαν τους δύο κύριους παίκτες της περιοχής - δηλαδή την Τουρκία και το Ισραήλ. 

Άλλωστε τίποτα δεν είναι δεδομένο για την παρούσα αιγυπτιακή πολιτική ηγεσία, με τον Πρόεδρο Μουμπάρακ να φέρεται βαριά ασθενής αλλά και το εσωτερικό ισλαμιστικό μέτωπο να οξύνεται ολοένα και περισσότερο.

Το ενεργειακό μέλλον της Νοτιοανατολικής Μεσογείου ίσως τελικά να αποτελέσει τη Λυδία Λίθο για το εάν και κατά πόσον ο κοινός φυσικός πλούτος μπορεί να αποτελέσει είτε μοναδική ευκαιρία επίλυσης των ποικίλων περιφερειακών θεμάτων είτε βασική αιτία ενός ακόμα περιφερειακού πολέμου.
Η πρόκληση είναι μεγάλη, αφού τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο μπορούν να εξασφαλίσουν ενεργειακή αυτονομία για έναν ολόκληρο αιώνα. 

Η λογική της πόλωσης θα υπερισχύσει της λογικής της ειρηνευτικής επίλυσης των διαφορών;
Η λογική του στείρου περιφερειακού ανταγωνισμού, που έως τώρα φαίνεται πως επικρατεί τόσο ως προς το Παλαιστινιακό όσο και ως προς το Κυπριακό, θα καταφέρει να δώσει τη θέση της στη λογική της περιφερειακής συνεργασίας; 

Το 2011 αναμένεται αποκαλυπτικότερο.

Δημοσιεύθηκε την 29/12/2010 

στο ειδησεογραφικό πόρταλ The Insider