δια γραφής Τσίρκα.

Δεν συμβαίνει συχνά. Όμως συμβαίνει.

Είναι κάποιες λέξεις-κλειδιά, κάποιες ιδιαίτερες φράσεις που μπορεί να είχαν γραφτεί για κάποιον συγκεκριμένο σκοπό και απευθύνονταν σε συγκεκριμένο δέκτη, και στο τέλος -έτσι, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο λόγο- καταφέρνουν και έχουν εκ διαμέτρου αντίθετα αποτελέσματα από αυτά τα οποία πιθανώς θα έπρεπε να έχουν.
Ξέρω, μιλάω γενικά.
Αλλά κάθε ανάρτηση έχει ανάγκη από έναν πρόλογο..

Παλιότερα είχα παραδεχθεί απ' αυτό εδώ το μπλογκ ότι δεν έχω διαβάσει πολλά βιβλία. Προσπάθησα να ρίξω το φταίξιμο στην τηλεόραση, με την οποία η γενιά μου μεγάλωσε χεράκι-χεράκι. Και μέχρι ένα βαθμό, αυτή ήταν και η όλη αλήθεια, με την επιφύλαξη όμως αυτής εδώ της ανάρτησης.
Ήρθε η μέρα να σάς πω όλα όσα αφορούν εμένα, τα μυθιστορήματα 
και τη μεταξύ μας σχέση..

Η 'αποχή' μου από τα μυθιστορήματα άρχισε συνειδητά με το που τελείωσα και την "Αριάγνη"  του Στρατή Τσίρκα, το τρίτο μυθιστόρημα από την Τριλογία του με τον γενικό τίτλο "Ακυβέρνητες Πολιτείες".

Το 'κόλλημά' μου με τη γραφή του συνδεόταν άμεσα με τα μέρη από τα οποία είχε περάσει ο κεντρικός ήρωας του Τσίρκα, ο οποίος δεν ήταν κανένας άλλος από τον ίδιο του τον εαυτό. Όλα τα μέρη που περιέγραφε, κατά μια περίεργη διαβολική σύμπτωση ήταν σημαντικά και για μένα, που βέβαια δεν είχα τίποτα κοινό με τον συγγραφέα, πλην των ίδιων εικόνων και τοπίων. Και ιδιαίτερα η "Λέσχη" (το πρώτο μυθιστόρημα της τριλογίας) υπήρξε για μένα ένα ιδιότυπο καταφύγιο στην απρόσωπη Αθήνα της πρώτης μου φοιτητικής χρονιάς.
Δεν έδινα πια δεκάρα για τις συνεχείς στάσεις του σμπαραλιασμένου κίτρινου Τρόλεϋ 10 από τα νότια προάστια προς το Πανεπιστήμιο, μιας και ο Τσίρκας φρόντιζε να μού υπενθυμίζει γνώριμες γειτονιές της Βιέννης, της Ιερουσαλήμ, της Γιάφας όπως επίσης και του Καϊρου -μια πόλη που μπορεί να μην την έχω δει μέχρι τώρα ποτέ στη ζωή μου, είναι όμως σαν να την έχω χιλιοπερπατήσει μέσα από τις ανεξάντλητες διηγήσεις της γιαγιάς-.

Έτσι, αν και είχα μια γενική γνώση των ιστορικών γεγονότων που πραγματευόταν ο συγγραφέας, έμενα σε αυτά τα λίγα και καλά που μπορούσα να κατανοήσω, χωρίς όμως να μπορώ να φανταστώ πόσα άλλα γεγονότα υπονοούσε. Από την άλλη, θα ήταν μεγάλη αδικία  τόσο για τον Τσίρκα και τις "Ακυβέρνητες Πολιτείες" του -όσο βέβαια και για τον εαυτό μου- να πω ότι απλά 'ξεχάστηκα' με ένα ταξιδιωτικό ανάγνωσμα που με βοήθησε να 'προσαρμοστώ' σε μια ξένη  τότε για μένα φοιτητική Αθήνα, χτίζοντας τη δική μου γέφυρα που θα με συνέδεε με μέρη στα οποία είχα ζήσει σημαντικά πράγματα κατά το τότε παρελθόν μου.

Μιάμιση σελίδα της "Λέσχης" μού φαινόταν τότε υπεραρκετή για να ..αποφασίσω ότι κανένα άλλο μυθιστόρημα δεν είχε τίποτα πληρέστερο να μού πει. Και μάλιστα αυτό το συμπέρασμα το είχα κρατήσει κατά τρόπο αξιωματικό, απαξιώνοντας κάθε άλλο μυθιστόρημα που θα έπεφτε τυχαία ή όχι στα χέρια μου.
Αυτήν τη μιάμιση σελίδα αποφάσισα να τη μοιραστώ μαζί σας σήμερα, είκοσι ακριβώς χρόνια από την ημέρα που την πρωτοδιάβασα. Ναι, ακούγεται εξωφρενικό αλλά είχα σημειώσει  πάνω στο βιβλίο την ακριβή ημερομηνία που είχα διαβάσει αυτές τις αράδες . Μάλιστα, συχνά-πυκνά, όταν κατά καιρούς τα έβρισκα σκούρα, ανέτρεχα σε αυτά που είχε γράψει ο Τσίρκας δια στόματος μίας ηρωίδας της "Λέσχης", παραπέμποντας τον κεντρικό ήρωα σε κάποιο χωρίο του "Έφηβου" του Ντοστογιέφσκυ. (Σημειωτέον : Ντοστογιέφσκυ δεν διάβασα ποτέ μου, νομίζω πως αυτό εννοείται..)

Η αιτία λοιπόν, που αρνιόμουν πεισματικά όλα αυτά τα χρόνια να διαβάσω ένα μυθιστόρημα από την αρχή ως το τέλος, βρίσκεται στο κείμενο που αρχίζει από την δέκατη γραμμή της πρώτης σελίδας και τελειώνει στην εικοστή γραμμή της δεύτερης. Κι αυτό επειδή πίστευα ότι μέσα από αυτές τις γραμμές, η ανθρώπινη πραγματικότητα απεικονίζεται κατά τρόπο τόσο ευσύνοπτο, τόσο ολοκληρωμένο, τόσο σχεδόν...μαγικό, ούτως ώστε ο,τιδήποτε περισσότερο θα αποτελούσε απλώς έναν ακόμα βαρετό πλεονασμό.
Κάντε τον κόπο να κλικάρετε στις εικόνες (για να μην με κατηγορήσετε μια μέρα ότι ευθύνομαι  εγώ  για την αυξημένη μυωπία σας..όλα κι όλα!)

 

σελ.1

σελ.2

Και επειδή έτσι το αποφάσισε κατ' αρχάς ο Ντοστογιέφσκυ και δια γραφής Τσίρκα, με απέκλεισα από τη λογοτεχνία για χρόνια, επειδή η συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση  των ανθρώπων, των συμπεριφορών και των καταστάσεων που αντιλαμβανόμουν γύρω μου έβρισκαν την ακριβή τους επαλήθευση σε αυτές τις λίγες γραμμές -που ελπίζω να διαβάσατε κι εσείς-.

Αυτές τις μέρες, είκοσι χρόνια μετά, είχα μπει στον πειρασμό να κάτσω και να διαβάσω ξανά τη "Λέσχη", κυρίως από περιέργεια για το πώς θα αντιμετώπιζα σήμερα τη γραφή του Τσίρκα, τις εικόνες του, την πλοκή του αλλά -κυρίως- το δικό μου μετεφηβικό παρελθόν.

Τελικά όμως, με πρόλαβε η μελέτη του Μίλτου Πεχλιβάνου με τίτλο "Από τη Λέσχη στις Ακυβέρνητες Πολιτείες - Η στίξη της ανάγνωσης" (εκδόσεις Πόλις) που ασχολείται κατ' αρχάς με τον τρόπο γραφής από καθαρά συστηματική άποψη ενώ αναλύει κατά τρόπο ενδελεχή το ιστορικό υπόβαθρο των γεγονότων που επηρέασαν τον συγγραφέα -άλλως το κομματικό μπάχαλο που δημιουργήθηκε στις τάξεις του ΚΚΕ της εποχής εκείνης, με αποτέλεσμα να διαγραφεί ο Στρατής Τσίρκας από το κόμμα- .
Ο λόγος προφανής :
Με τον αντιπαθητικότερο χαρακτήρα της Τριλογίας του, το "Ανθρωπάκι" όπως ονομαζόταν από τον συγγραφέα-αφηγητή, οι κομματάρχες είχαν θεωρήσει ότι φωτογραφιζόταν κάποιο σημαίνον στέλεχός τους που δρούσε στην Αίγυπτο και στις τάξεις των αριστερών Ελλήνων που κατέφυγαν στην Μέση Ανατολή κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Διαβάζοντας τη "Λέσχη" το 1990 δεν μού είχε περάσει καν από το μυαλό πόση φασαρία είχε δημιουργήσει αυτό το μυθιστόρημα όταν είχε πρωτοεκδοθεί, ούτε βέβαια ότι τα επόμενα δύο μυθιστορήματα της τριλογίας στην ουσία "απαντούσαν" στα όσα τού καταμαρτυρούσαν οι πρώην κομματικοί του σύντροφοι.

Υπό το πρίσμα όμως της σημερινής κατάστασης του πολιτικού μας συστήματος, ίσως θα ήταν σκόπιμο να πάμε κι ένα βήμα παραπέρα :
Εάν υποθέσουμε ότι ο Τσίρκας θα έγραφε σήμερα για κάποιο άλλο "Ανθρωπάκι" που θα ανήκει σε οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα, το πιθανότερο αλλά και το φυσιολογικότερο θα ήταν πάλι να διαγραφόταν από το κόμμα που θα έθιγε.
Η διαφορά όμως θα ήταν ότι οι αναγνώστες του αλλά και η παρούσα κοινή γνώμη όχι μόνο θα τον κατανοούσε, αλλά  κατά συντριπτική πλειοψηφία πιστεύω ότι θα τον δικαίωνε.
Άλλωστε όταν γράφθηκε το βιβλίο, τη δεκαετία του '60, νοηματικά η λέξη "Ανθρωπάκι" συγγενεύει ως προς την έννοια και τη διάθεση με αυτό που λέμε σήμερα "Λαμόγιο" . Μια λέξη που αν και ξένη κατά την προέλευσή της, είναι πλέον απόλυτα κατανοητή από όλους μας.

Αλλά ας αφήσουμε τις υποθέσεις κι ας ξαναγυρίσουμε σε αυτές τις αράδες του Ντοστογιέφσκυ δια γραφής Τσίρκα, που παραμένουν ίδιες κι απαράλλαχτες, θέλουμε δε θέλουμε.

Διαβάζοντας αυτήν τη διαίρεση ανθρώπων, συμπεριφορών και καταστάσεων που διαδραματίζονται πάνω σε ένα αόρατο χαλί που οδηγεί αργά αλλά σταθερά είτε στην Άβυσσο είτε στον Παράδεισο -όπως λέει ο συγγραφέας-, και μάλιστα σήμερα, που η Άβυσσος είναι περισσότερο ορατή ενώ ο Παράδεισος φαντάζει ουτοπία, 
Εσύ (ναι, εσύ που διαβάζεις αυτές τις γραμμές και που δεν βαρέθηκες να φτάσεις μέχρι το τέλος της),  
Σε ποιά κατηγορία των Ντοστογιέφσκυ/Τσίρκα αυτοκατατάσσεσαι; 

Και για να γίνω πιο ακριβής : 

Σε ποιά κατηγορία ψηφοφόρου αυτοκατατάσσεσαι; 

 
μα πού στο καλό είναι το εκλογικό μου βιβλιάριο;;

τι;;; καταργήθηκε;;; 

μπα;; μα...από πότε;;