Τουρκία-Ισραήλ : το διαζύγιο

Όπως ήταν αναμενόμενο εδώ και μήνες, η επισημοποίηση του διαζυγίου Τουρκίας-Ισραήλ είναι πλέον γεγονός, μετά την απέλαση του Ισραηλινού Πρέσβη στην Άγκυρα την περασμένη Παρασκευή (2/9). Μία ιστορία αγάπης που η κυβέρνηση Ερντογάν αποφάσισε ότι έπρεπε να λάβει τέλος. 

Αφορμή για αυτό το διαζύγιο στάθηκε η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στην αποκλεισμένη Γάζα με το πλοίο Mavi Marmara τον περσινό Μάιο, μία αποστολή που σημαδεύτηκε με τον θάνατο 9 τούρκων ακτιβιστών κατά τη διάρκεια της επιχείρησης κατάληψής του εκ μέρους του ισραηλινού πολεμικού ναυτικού. 

Ενώ πτυχές του περιεχομένου του πορίσματος της ειδικής εξεταστικής επιτροπής που συνέστησε ο ΟΗΕ για την απόδοση ευθυνών για το αιματηρό εκείνο συμβάν είχαν ήδη διαρρεύσει στον τουρκικό και ισραηλινό Τύπο εδώ και καιρό, παράλληλα εντείνονταν οι παρασκηνιακές προσπάθειες τόσο της ισραηλινής όσο και της αμερικανικής διπλωματίας ούτως ώστε η Άγκυρα να ικανοποιηθεί με κάτι λιγότερο από την επίσημη 'συγγνώμη' που επιζητούσε από την ισραηλινή ηγεσία. Μάλιστα, ενώ οι δύο πλευρές είχαν επανειλημμένως συναινέσει να μην ανακοινωθεί το πόρισμα της Επιτροπής Πάλμερ μέχρις ότου βρεθεί μία διπλωματική λύση και περισωθεί κάτι από τις μέχρι πρότινος άριστες σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες, τελικά κάτι τέτοιο δεν επετεύχθη. 

Έτσι, ο ΟΗΕ εξέδωσε το πόρισμα της εξεταστικής του επιτροπής το πρωί της Παρασκευής 2/9/2011 δικαιώνοντας εν μέρει και τις δύο πλευρές, δυσαρεστώντας όμως εξ ίσου και τις δύο. 

Σύμφωνα με το πόρισμα, ο θαλάσσιος αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας εκ μέρους του Ισραήλ αποτελεί νόμιμο μέσο αυτοάμυνας της χώρας έναντι των 'ενόπλων τρομοκρατικών ομάδων που δρουν στην περιοχή'. Νόμιμη χαρακτηρίσθηκε επίσης και η χρήση στρατιωτικής δράσης στα διεθνή ύδατα, 'προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος παραβίασης του νόμιμου θαλάσσιου αποκλεισμού της Γάζας', πλην όμως η στρατιωτική επιχείρηση που πραγματοποιήθηκε από το ισραηλινό πολεμικό ναυτικό για τον έλεγχο του Mavi Marmara χαρακτηρίσθηκε 'αμετροεπής ως προς την εφαρμογή της'. 

Η Επιτροπή Πάλμερ καταλόγισε ευθύνες και στην τουρκική πολιτική ηγεσία, επειδή 'δεν έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να μειώσει την ένταση στην περιοχή, παρέχοντας πλήρη πολιτική κάλυψη' προς την τουρκική μη κυβερνητική ισλαμιστική οργάνωση ΙΗΗ, η οποία είχε την πρωτοβουλία για το όλο εγχείρημα. 

Τέλος, ο ΟΗΕ δια του πορίσματος της Επιτροπής Πάλμερ, ως λύση της διένεξης ανάμεσα στις δύο χώρες προτείνει την καταβολή αποζημιώσεων εκ μέρους του Ισραήλ στις οικογένειες των τούρκων θυμάτων και τραυματιών, ζητώντας παράλληλα από το Ισραήλ να εκφράσει 'τη βαθειά λύπη του' προς την Τουρκία, και όχι "συγγνώμη" όπως απαιτούσε η Άγκυρα.

Οι δύο κυβερνήσεις, σε πλήρη ευθυγράμμιση  με την κοινἠ γνώμη των χωρών τους, απέρριψαν εν μέρει το πόρισμα του ΟΗΕ, ως προς τα σημεία που δεν δικαίωναν τις πολιτικές τους επιλογές. Η Τουρκία όμως προχώρησε πολλά βήματα περισσότερο : απέλασε τον Ισραηλινό Πρέσβη από την Άγκυρα, υποβαθμίζοντας έτσι στο κατώτερο δυνατό επίπεδο τις διπλωματικές της σχέσεις με την Ιερουσαλήμ. Αποφάσισε την επ'αόριστον αναστολή των συμφωνιών αμοιβαίας στρατιωτικής συνεργασίας, απείλησε να εφαρμόσει οικονομικό και εμπορικό εμπάργκο στο Ισραήλ και δεσμεύθηκε να ενθαρρύνει και να στηρίξει οικονομικά και πολιτικά την άσκηση αγωγών αποζημιώσεως των τούρκων πολιτών που θα στραφούν ενώπιον των δικαστηρίων στην Τουρκία ή σε τρίτες χώρες κατά του Ισραηλινού στρατού και των υπευθύνων για την επιχείρηση στο Mavi Marmara.  

Ένας τρίτος παρατηρητής ίσως δεν αντιλαμβάνεται πλήρως την ένταση που δημιουργήθηκε ανάμεσα στις δύο χώρες, με αποτέλεσμα τη διάλυση της πιο ισχυρής περιφερειακής συμμαχίας που γνώρισε ποτέ η Μέση Ανατολή μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Τουρκία υπήρξε ο δεύτερος σημαντικότερος σύμμαχος του εβραϊκού κράτους μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, και ο μόνος στρατιωτικός εταίρος του στην περιοχή κατά τα τελευταία είκοσι και πλέον χρόνια. 

Άραγε ο άξονας Άγκυρας-Ιερουσαλήμ ήταν τόσο ευάλωτος, ώστε να διαλυθεί τόσο εύκολα, και μάλιστα παρά την σταθερή επιμονή της Ουάσιγκτον να τον διατηρήσει πάση θυσία;

Η Μέση Ανατολή σήμερα δεν μοιάζει σε τίποτα με αυτό που ήταν τον Μάιο του 2010, όταν η Τουρκία αργά αλλά σταθερά έκτιζε την Νεο-οθωμανική της πολιτική στην περιοχή. Ο σπόρος του εκδημοκρατισμού που η αμερικανική ηγεσία δοκίμασε ανεπιτυχώς να εφαρμόσει στο Ιράκ μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν, είχε σαν αποτέλεσμα να ανθίσουν απρόσμενοι καρποί στον αραβικό κόσμο λίγους μήνες μετά το συμβάν στο Mavi Marmara. Αρχής γενομένης στην Τυνησία τον Δεκέμβριο του 2010 και μετέπειτα στην Αίγυπτο, στο Μπαχρέην, στην Υεμένη, στη Λιβύη και εσχάτως και στη Συρία, στις αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής εκτυλίσσεται ως φαινόμενο-ντόμινο η απαρχή της βίαιης αντικατάστασης των σταθερών πολιτικών δομών με άλλες, άγνωστες ακόμα ως προς τον μελλοντικό διεθνή προσανατολισμό τους. 

Η Τουρκία δεν έχει την πολυτέλεια να παρακολουθεί αμέτοχη τις εξελίξεις, τη στιγμή μάλιστα που και η ίδια είναι ευάλωτη στο εσωτερικό της -όχι μόνο λόγω της διαιωνούμενης εσωτερικής αντιπαλότητας ανάμεσα στον κεμαλικό στρατό και στην παρούσα νεοϊσλαμιστική πολιτική ηγεσία, αλλά και εξ αιτίας της ολοένα και αυξανόμενης έντασης που παρατηρείται στο εσωτερικό κουρδικό μέτωπο των  νοτιοανατολικών επαρχιών της. 

Η Νεοοθωμανική θεώρηση της πραγματικότητας και η εφαρμογή του δόγματος Νταβούτογλου στη Μέση Ανατολή, στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και στις (τουρκογενείς, κατά την άποψη της Άγκυρας) πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας -δεν μπορεί να συνάδει με τη διατήρηση του άξονα Άγκυρας-Ιερουσαλήμ, ο οποίος πλέον δείχνει να είναι όχι μόνο ανεπαρκής αλλά και επιζήμιος για τα τουρκικά ζωτικά συμφέροντα.

Με την απαρχή της "Αραβικής Άνοιξης", όπως μάλλον υπερβολικά αισιόδοξα αποκαλείται η παρούσα εναλλαγή κυβερνώντων στις αραβικές χώρες, η Άγκυρα επιδιώκει να διασκεδάσει τις δυσμενείς προς αυτήν εντυπώσεις ύστερα από πολλές δεκαετίες αντιαραβικής και αντίστοιχα, φιλοδυτικής και φιλοϊσραηλινής πολιτικής. Έτσι, ενώ πολύ πριν τις διαδηλώσεις της Τύνιδας που έφεραν την βίαιη ανατροπή Μπεν-Αλί, η Τουρκία υιοθετώντας την νεο-οθωμανική της πορεία, είχε ήδη αποφασίσει την διάλυση του άξονά της με το Ισραήλ σχεδιάζοντας με μαθηματική ακρίβεια την κρίση του Mavi Marmara. 

Τώρα, και με δεδομένο ότι οι αραβικές ηγεσίες του παρελθόντος θα ανατραπούν η μία μετά την άλλη, δεν έχει πολλά περιθώρια ελιγμών στις αποφάσεις της. Εμμένει σταθερή στην φιλοαραβική της στροφή προετοιμαζόμενη για την επόμενη μέρα που έρχεται στη Μέση Ανατολή, στρέφοντας το βλέμμα της στα τεκταινόμενα στη γειτονική Συρία αλλά και στην σημαντικότατη αριθμητικά κουρδική μειονότητα που κατοικεί στα νοτιοανατολικά της σύνορα. 

Όσο περνάει ο καιρός και το καθεστώς Άσαντ μετρά τις μέρες αντίστροφα, τόσο περισσότερο η Άγκυρα τείνει χέρι βοηθείας στον εξεγερμένο συριακό λαό υπονοώντας ακόμα και τη στρατιωτική του  προστασία(!) -με απώτερο σκοπό όχι τόσο να εξασφαλίσει τον ομαλό εκδημοκρατισμό της Δαμασκού αλλά για να ελέγξει τον κουρδικό εθνικισμό στις συριακές επαρχίες που συνορεύουν με την τουρκική επικράτεια. Δεν αποκλείεται μάλιστα η Άγκυρα να επιδιώξει να τεθεί ως 'εγγυητής' της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας, όταν πλέον και επισήμως οι αντικαθεστωτικές διαμαρτυρίες εξελιχθούν σε πραγματικό εμφύλιο σπαραγμό, γεγονός που αργά ή γρήγορα δεν αποκλείεται να φέρει στην επιφάνεια και το παλαιότατο αίτημα του κουρδικού λαού για αυτονομία ή ακόμα και ανεξαρτησία. 

Μία τέτοια εξέλιξη σαφώς θα απειλούσε τα τουρκικά ζωτικά συμφέροντα, αφού έτσι η τουρκική επικράτεια θα συνορεύει με κουρδικές κρατικές οντότητες τόσο στα ανατολικά της (Βόρειο Ιράκ) όσο και στα ούτως ή άλλως ευάλωτα νοτιοανατολικά της σύνορα.

Εκτός από το μέχρι τώρα αδιαμόρφωτο πολιτικό σκηνικό στον αραβικό κόσμο, η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη με τη διαμόρφωση του κοψίματος της "ενεργειακής πίτας" στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο, με μήλον της έριδος τα πλούσια σε φυσικό αέριο κοιτάσματα  εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, που συνορεύει με την αντίστοιχη Ισραηλινή. Ο ισχυρισμός της Άγκυρας ότι τα κυπριακά κοιτάσματα  δεν βρίσκονται εντός των χωρικών υδάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά ανήκουν στο τουρκοκυπριακό Ψευδοκράτος που εκείνη συνέστησε και μόνο εκείνη αναγνωρίζει, προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της ισραηλινής πολιτικής ηγεσίας, χαρακτηρίζοντας μια τέτοια θεώρηση ως 'απαράδεκτη τουρκική θρασύτητα'. 

Και ενώ την 1η Οκτωβρίου θα αρχίσουν οι έρευνες με σκοπό την έναρξη της άντλησης του κυπριακού φυσικού αερίου από αμερικανική εταιρεία, που ήδη αντλεί το ισραηλινό φυσικό αέριο λίγα ναυτικά μίλια νοτιοανατολικότερα, η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη όχι μόνο με την Κυπριακή Δημοκρατία αλλά και με τον άλλοτε σταθερό της στρατηγικό εταίρο, το Ισραήλ.

Με βάση λοιπόν τα ως άνω δεδομένα, η τουρκική πολιτική ηγεσία επιδεικνύει σταθερή αδιαλλαξία μετρώντας 'φίλους κι εχθρούς' στη Μέση Ανατολή, μέσα σε ένα περιβάλλον ευμετάβλητο όσο ποτέ. Εμμένει στις νεο-οθωμανικές της φιλοδοξίες, αυτοδεσμευόμενη στις φιλοαραβικές της επιλογές όχι μόνο για να ικανοποιήσει το ισλαμιστικό αίσθημα της τουρκικής κοινής γνώμης αλλά και για να περισώσει την ενότητα της επικράτειάς της έναντι πιθανών κουρδικών αξιώσεων αυτονομίας ή ανεξαρτησίας, στο πνεύμα 'διαμαρτυρίας και ανατροπής' που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος όχι μόνο στην γειτονική Συρία και στον υπόλοιπο αραβικό κόσμο αλλά και στα δυτικά think-tanks, που δείχνουν να ακολουθούν τις εξελίξεις παρά να τις προβλέπουν. 

Έτσι, δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν η Τουρκία να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των αράβων πολιτών για ελευθερία και δημοκρατία από τη μια, ενώ από την άλλη να συνεχίζει την στρατιωτική της συνεργασία με το εβραϊκό κράτος.

Από την άλλη, τα συγκρουόμενα συμφέροντα με το Ισραήλ στο τομέα της ενέργειας, με επίκεντρο τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Κυπριακής ΑΟΖ που θα εξασφαλίσουν τόσο στην Κυπριακή Δημοκρατία όσο και στο Ισραήλ ενεργειακή αυτονομία σε βάθος χρόνου 150 ετών, δεν επιτρέπουν άλλη επιλογή παρά τη διάσπαση του άξονα Άγκυρας-Ιερουσαλήμ.

Οι προκλήσεις για την τουρκική πολιτική είναι μεγάλες και ίσως ανυπέρβλητες, λαμβάνοντας υπ'όψιν την αμερικανοβρετανική επίκριση της τουρκικής βουλιμίας επί του κυπριακών κοιτασμάτων. Από την άλλη πλευρά, η αποκαλούμενη "Αραβική Άνοιξη" και η βούληση των αραβικών λαών για απαλλαγή από τα μονολιθικά αραβικά καθεστώτα, σε καμμία περίπτωση δεν αναγορεύει την Άγκυρα σε 'προστάτιδα των Αράβων', όπως ίσως εκείνη θα επιθυμούσε να ακούσει.

Οι νεο-οθωμανικές ασκήσεις επί χάρτου ακούγονται ευχάριστα στην κοινή γνώμη της Γείτονος και ιδιαίτερα δημοφιλή προς εσωτερική κατανάλωση. Άλλωστε, οι ισλαμιστικές κορώνες και οι εκδηλώσεις μουσουλμανικής αλληλεγγύης αποτελούν πρωτόγνωρα συστατικά για την μέχρι τώρα σταθερά προσανατολισμένη στα κεμαλικά ιδεώδη σύγχρονη Τουρκία. 

Η εφαρμογή τους όμως και η επικράτηση του σύγχρονου τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού στη Μέση Ανατολή και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο κατά το δόγμα Νταβούτογλου, σε καμμία περίπτωση δεν αποτελούν εύκολη υπόθεση.

Είναι άραγε τόσο δυνατή η Τουρκία του 2011 για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στους τόσο υψηλούς στόχους που έθεσε η ίδια για τον εαυτό της, δείχνοντας να αγνοεί φίλους κι εχθρούς; 

Οι επόμενοι μήνες ίσως λύσουν αυτήν την απορία.