πόσο δημοκρατικό είναι το Al Jazeera;

Μετά την αλλαγή πολιτικού σκηνικού στην Τυνησία και στην Αίγυπτο, βασική απορία που απασχολεί τους πολιτικούς αναλυτές των τεκταινομένων στον αραβικό κόσμο είναι ποιό καθεστώς θα είναι το επόμενο προς αποδόμηση. 

Αν και ακούγεται περίπλοκο ένα τέτοιο ερώτημα, είναι πλέον κοινό μυστικό πως τόσο αυτό όσο και πολλά άλλα θέματα προς συζήτηση θα μπορούσαν ευκολότατα να λυθούν με ένα απλό τηλεφώνημα στα γραφεία της αρχισυνταξίας στα κεντρικά γραφεία του αραβικού ειδησεογραφικού τηλεοπτικού καναλιού Al Jazeera, στο λιλιπούτειο Εμιράτο του Κατάρ. 

Άλλωστε, έχει πια αποδειχθεί :  όποιο καθεστώς μπήκε στο στόχαστρο των ρεπορτάζ τόσο της αραβικής όσο και της αγγλόφωνης έκδοσης του καναλιού, βρέθηκε τελικά ηττημένο.

Αξίζει να επισημανθεί ότι οι εκπομπές του Al Jazeera αλλά και η πρόσβαση στις ιστοσελίδες του είχαν απαγορευθεί από την Τύνιδα, ενώ η ρητορεία που μεταδιδόταν από τα κεντρικά του στούντιο στην Ντόχα κατά του τότε καθεστώτος Μπεν Αλί, προκάλεσαν την ανάκληση του τυνήσιου πρεσβευτή από το Εμιράτο. Η Παλαιστινιακή Αρχή απαγόρευσε την επίγεια αναμετάδοσή του στις περιοχές που ελέγχει και οι ανταποκριτές του στη Ραμάλλα κλήθηκαν να εγκαταλείψουν τη Δυτική Όχθη κακήν κακώς, επειδή το κανάλι κράτησε ξεκάθαρη στάση υπέρ της Χαμάς. Το κανάλι τήρησε επικριτική στάση και ως προς τα καθεστώτα της Υεμένης και της Αλγερίας, προμοτάροντας τις μη κρατούσες πολιτικές δυνάμεις στα υπάρχοντα καθεστώτα, οι οποίες ως επί το πλείστον ανήκουν στον άφθαρτο και 'θρησκευτικά ορθό' ισλαμιστικό χώρο. Επίσης, άλλες εκπομπές του στάθηκαν κατά καιρούς αιτία να απαγορευθεί η αναμετάδοσή του τόσο στην Αίγυπτο όσο και στο γειτονικό Κουβέιτ.

Παρ' όλ' αυτά, η γραμμή του Al Jazeera δείχνει να μην επιθυμεί να θίξει τα κακώς κείμενα στα γειτονικά Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στη Σαουδική Αραβία και στο αρτηριοσκληρωτικά απολυταρχικό Ομάν. Τηρεί σιγή ιχθύος σε ο,τιδήποτε αφορά την εσωτερική κατάσταση του Ιράν, καλύπτοντας σχεδόν επιδερμικά τις πρόσφατες αναταραχές στις μεγάλες ιρανικές πόλεις, και κρατά στάση θλιμμένου παρατηρητή στα κατά καιρούς πολύνεκρα βομβιστικά επεισόδια στο γειτονικό Ιράκ και στον Λίβανο, χωρίς να θέλει να δυσαρεστήσει την Τεχεράνη που ευθέως στηρίζει το κατά τόπους  ισχυρό σιιτικό στοιχείο. Συνακόλουθα, σε ο,τιδήποτε αφορά τις λεπτές εσωτερικές ισορροπίες στο γειτονικό Βασίλειο του Μπαχρέην -με το οποίο μέχρι πρόσφατα το Εμιράτο του Κατάρ είχε σημαντικές εδαφικές διαφορές ως προς την κυριότητα των πετρελαϊκών κοιτασμάτων στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ των δύο χωρών-  η αναφορά είναι εντυπωσιακά επιγραμματική. Ανάλογη ουδέτερη έως ψυχρή στάση ακολουθεί το κανάλι και σε ό,τι αφορά τις μετ'εμποδίων 'δημοκρατικές' μεταρρυθμίσεις στο γειτονικό Κουβέιτ, ύστερα από τη διπλωματική ένταση που δημιουργήθηκε με αφορμή παλαιότερα ρεπορτάζ του καναλιού, σχετικά με την ποιότητα του εκεί κοινοβουλευτισμού. 

Κοινός παρονομαστής λοιπόν στις ειδησεογραφικές 'εκδημοκρατικές' επιλογές του Al Jazeera είναι η τήρηση ενός ιδιότυπου 'απυρόβλητου' όσον αφορά το σιιτικό στοιχείο, όπου κι αν αυτό βρίσκεται. Και όσο και να δηλώνεται απερίφραστα από το Κατάρ -και μάλιστα δια στόματος Υπουργών/συγγενών του Εμίρη- ότι το τηλεοπτικό αυτό κανάλι υπηρετεί πιστά το ιδεώδες της ελεύθερης και αδέσμευτης δημοσιογραφίας και όχι εντολές του Εμίρη Χάμαντ Μπιν Χαλίφα Αλ-Θάνι, τα γεγονότα και η περιφερειακή πραγματικότητα διαψεύδει όποιο δημοσιογραφικό ιδεώδες προβάλλεται με στόμφο από τα πολυτελή και ακριβοπληρωμένα από την τοπική κυβέρνηση κεντρικά στούντιο της Ντόχα.

  

Από την άλλη, το Κατάρ φρόντισε να μην δημοσιεύονται δημογραφικά στοιχεία που αφορούν το ποσοστό που συγκεντρώνει ο σιιτικός πληθυσμός του Εμιράτου. Με ιδιαίτερη προσοχή άλλωστε καλύπτονται οι κατά καιρούς εντάσεις ανάμεσα στο καθεστώς του γειτονικού Μπαχρέην και τους εκεί σιίτεες περσόφωνους μουσουλμάνους, που αποτελούν κάτι λιγότερο από το 50% του τοπικού πληθυσμού. 

Γίνεται λοιπόν σαφές, ότι κάποια ζητήματα δεν είναι πρέπον να θιγούν, ούτε καν από αυτό το αδέσμευτο και κατά τα άλλα ανεξάρτητο Al Jazeera. 

το πρώτο μέρος του αφιερώματος της εκπομπής "60 Minutes" για το Κατάρ

Το κουτί της Πανδώρας του εκδημοκρατισμού των αραβικών χωρών άνοιξε άγαρμπα με την αμερικανική εισβολή και κατοχή του Ιράκ το 2003, με φυσικό αυτουργό τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ ήταν όμως πάλι αυτές που το έκλεισαν εξίσου άγαρμπα και βιαστικά, με την άνοδο του Μπαράκ Ομπάμα στην εξουσία. Τεχνηέντως όμως, ο απόηχος της κατά τόπους μισοτελειωμένης απόπειρας εκδημοκρατισμού διατηρήθηκε από τις εκπομπές του δημοφιλούς παναραβικού ειδησεογραφικού καναλιού, και μάλιστα όχι τυχαία. 

Κατά τη διάρκεια της αμερικανικής στρατιωτικής επιχείρησης κατά του καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν, πάντα με σκοπό τον 'εκδημοκρατισμό του Ιράκ', το Κατάρ αναβαθμίσθηκε από την Ουάσιγκτον στρατιωτικά και διπλωματικά, με την μετεγκατάσταση των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων από τη λιγότερο ασφαλή Σαουδική Αραβία στο αραιοκατοικημένο αλλά με μεγάλη γεωστρατηγική σημασία απολυταρχικό και πλουσιότατο σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο Εμιράτο. 

Έτσι, με την απαρχή της κατοχής του Ιράκ, οι ΗΠΑ κατέστησαν το Κατάρ την ισχυρότερη βάση λογιστικής και διοικητικής μέριμνας των στρατευμάτων τους σε όλο τον Περσικό Κόλπο. Παράλληλα όμως, το τοπικό καθεστώς αναδέχθηκε τον δύσκολο και συνάμα σημαντικότατο ρόλο να εμφυσήσει σε παναραβικό επίπεδο το ιδεώδες του δυτικότροπου εκδημοκρατισμού των υφισταμένων καθεστώτων της περιοχής.

Η επιθετική ρητορική που ανέπτυσσε το Al Jazeera για τα καθεστώτα των χωρών του Μαγρέμπ, της Παλαιστινιακής Αρχής και της Υεμένης ήταν εντονότατη, γεγονός το οποίο κέρδιζε ολοένα και υψηλότερα ποσοστά τηλεθέασης σε εκείνες τις χώρες, προκαλώντας όπως είναι φυσικό τη δυσαρέσκεια των κρατούντων. 

Από την άλλη όμως, το ίδιο το Κατάρ ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικό ως προς τη διαδικασία του δικού του εκδημοκρατισμού. Και βέβαια, αντίστοιχη ..ανεκτικότητα ως προς αυτήν την τυχαία κωλυσιεργία επέδειξε και το Al Jazeera, γεγονός διόλου παράξενο.

ο Σεΐχης του Κατάρ, Χάμαντ Μπιν-Χαλίφα αλ-Θάνι

Έτσι, το Εμιράτο ενέκρινε με δημοψήφισμα το πρώτο του Σύνταγμα το 2003, που από το 2005 βρίσκεται σε ισχύ και στο οποίο από τη μία ορίζεται τύποις η διάκριση των εξουσιών, από την άλλη όμως οι υπόλοιπες διατάξεις του αναιρούν τα αυτονόητα : 

Προβλέπεται 45μελές συμβουλευτικό συλλογικό όργανο, από τα μέλη του οποίου τα 30 εκλέγονται από τους πολίτες και τα υπόλοιπα 15 επιλέγονται από τον Εμίρη. Από την άλλη όμως, η ύπαρξη πολιτικών κομμάτων δεν αναγνωρίζεται, η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός διορίζονται και παύονται από τον Εμίρη, ενώ το συμβουλευτικό συλλογικό όργανο δεν συγκεντρώνει καμμία από τις αρμοδιότητες που θα το προσομοίωνε με τα σύγχρονα δυτικά κοινοβούλια. Έτσι, οι έννοιες του κοινοβουλευτικού ελέγχου ή της αρχής της δεδηλωμένης είναι πράγματα άγνωστα για την έννομη τάξη του Εμιράτου. Τέλος, η εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος της χώρας αρχίζει αλλά και τελειώνει από τον ίδιο τον Εμίρη, ο οποίος και διατηρεί όλες τις υπερεξουσίες του σε κάθε στάδιό. 

Η πρώτη και μοναδική μέχρι σήμερα εκλογική διαδικασία ανάδειξης πολιτικών αξιωμάτων που πραγματοποιήθηκε στο Εμιράτο πριν καν υπάρξει Σύνταγμα και ήταν οι ούτως ή άλλως άχρωμες πολιτικά δημοτικές εκλογές του 1999, στις οποίες μπορούσαν να ψηφίσουν και οι γυναίκες -σε αντίθεση με το Κουβέιτ, όπου το ζήτημα του δικαιώματος ψήφου των γυναικών την ίδια περίοδο είχε προκαλέσει κυβερνητική κρίση-. 

Όσο για την εκλογή των 30 από τα 45 συνολικά μέλη του συμβουλευτικού "Κοινοβουλίου", επρόκειτο να πραγματοποιηθεί τον Ιούνιο του 2010. Όμως ο Εμίρης του Κατάρ, Χάμαντ  Μπιν Χαλιφα Αλ-Θάνι, αποφάσισε διαφορετικά και οι σχετικές διατάξεις ανεστάλησαν, κατ' αρχήν για το 2015...

Δικαίως λοιπόν, στην Ετήσια Λίστα Αξιολόγησης Δημοκρατικότητας (Democracy Index) του περιοδικού Economist για το 2010, το -κατά τα άλλα υπέρμαχο των δημοκρατικών ελευθεριών- Εμιράτο του Κατάρ συγκαταλέγεται στην κατηγορία των 'απολυταρχικών καθεστώτων' και βρέθηκε μόλις στην 137η θέση σε σύνολο 167 χωρών. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι αμέσως μετά το Κατάρ, στην 138η θέση βρίσκεται η Αίγυπτος του καθεστώτος Μουμπάρακ.

το δεύτερο μέρος του αφιερώματος της εκπομπής "60 Minutes" για το Κατάρ

Έχει μάλλον καταστεί σαφές, ότι το 2011 θα μείνει στην Ιστορία ως η χρονιά απαρχής της πολιτειακής αποδόμησης των αραβικών καθεστώτων και το φαινόμενο ντόμινο δεν φαίνεται να σταματά στην Τυνησία και την Αίγυπτο. 

Επειδή όμως είναι επίσης σαφές ότι τα ποσοστά θεαματικότητας του Al Jazeera θα απογειωθούν πολλές φορές ακόμα καθ' όλη τη διάρκεια αυτού του χρόνου, καλό θα ήταν να μην ξεχνάμε από πού εκπορεύεται η δημοσιογραφική δεοντολογία της κατά τα άλλα αισθητικά και τεχνικά άρτιας τηλεοπτικής κάλυψης των γεγονότων στον αραβικό κόσμο. 

Έναν κόσμο που, άγεται και φέρεται από ουτοπίες
και ελπίδες εκδημοκρατισμού. 

Ελπίδες που πιθανόν, σε βάθος χρόνου, αποδειχθούν φρούδες .

,