Συρία : μια χώρα προς τουρκική επιτήρηση;

Ενώ ο εμφύλιος στη Συρία συνεχίζεται και η διεθνής κοινότητα παραμένει αμήχανη στο τι μέλλει γενέσθαι στο Προεδρικό Μέγαρο της Δαμασκού, διαπιστώνονται βασικές ομοιότητες με άλλες περιφερειακές κρίσεις της Μέσης Ανατολής που συνέβησαν κατά το παρελθόν. 

Παρά την γεωστρατηγική και διπλωματική πολυπλοκότητα που διακρίνει την περιοχή, το ασφαλέστερο συμπέρασμα που μπορεί να εξάγει κανείς εξετάζοντας διαχρονικά τα τεκταινόμενα είναι πως τελικά, στη Μέση Ανατολή εκπλήξεις δεν υπάρχουν : 

Όποτε εκδηλώνονται ενδοκοινοτικές -εθνοτικές, πολιτικές ή θρησκευτικές- διαμάχες σε κάποια από τις χώρες της ευρείας Μέσης Ανατολής, και από τη στιγμή που δεν υπάρχουν εσωτερικοί πολιτικοί μηχανισμοί αποσώβησής τους, είναι ζήτημα χρόνου αυτές οι διαμάχες να αποκτήσουν υπερχειλή περιφερειακή ή διεθνή διάσταση. 

Η Συρία, αν και έδινε επί δεκαετίες την εντύπωση ενός κράτους με εσωτερική σταθερότητα, τελικά αποδείχθηκε ότι κάτω τέτοιο δεν ήταν αληθές. Παρά το ότι στη δεκαετία του '80 το καθεστώς του Χάφεζ Άσσαντ έδειξε το σκληρό του πρόσωπο καταστρέφοντας ολοκληρωτικά την πόλη Χάμα, που ήλεγχαν οι τότε αντικαθεστωτικοί αντάρτες, τίποτα δεν συνηγορεί στην υπόθεση ότι ο σημερινός εμφύλιος αποτελεί τη συνέχεια όσων συνέβησαν τότε. Παρόλαυτά, άγνωστες αποτελούν ακόμα οι ιδεολογικές καταβολές των σύριων αντικαθεστωτικών, αφού οι πηγές πληροφόρησης από το εσωτερικό της χώρας είναι λιγοστές.

Είναι γεγονός ότι πολύ λίγα ξέρουμε για το όραμα που έχουν οι αντάρτες για τη χώρα τους, όταν πλέον αυτή δεν θα διοικείται από το καθεστώς του προέδρου Άσσαντ που φυλλορροεί. Αυτό όμως που σίγουρα ξέρουμε είναι ότι η Διεθνής Κοινότητα, και ιδιαίτερα η Δύση, κοιτά τα τεκταινόμενα με περισσή αμηχανία. 

Η δυτική στάση έναντι της εκρηκτικής κατάστασης στη Συρία, πολύ λίγο θυμίζει την αποφασιστική τακτική που ακολούθησε στις ανάλογες περιπτώσεις της Τυνησίας, της Λιβύης λίγους μήνες πριν -χωρίς να υπολογίσουμε τη στάση έναντι του Ιράκ ή του Αφγανιστάν. 

Η τωρινή δυτική αμηχανία όμως, δεν είναι ανεξήγητη.

Ανάλογη αμηχανία επέδειξε η Νατοϊκή Συμμαχία, μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου στα μέσα της δεκαετίας του '60. Οι αιματηρές ενδοκοινοτικές ταραχές στην Κύπρο είχαν απειλήσει σοβαρά τη συνοχή του ΝΑΤΟ, καθότι η ενδοκυπριακή διαμάχη είχε δημιουργήσει αντίστοιχη ένταση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία , χώρες-μέλη της συμμαχίας. Παράλληλα, η ΕΣΣΔ από τη μια και η νασερική Αίγυπτος από την άλλη, είχαν βρει την ευκαιρία να διευρύνουν τις σφαίρες επιρροής τους στην περιοχή λαμβάνοντας καθαρή θέση υπέρ της ελληνοκυπριακής πλευράς, με αποτέλεσμα αφ'ενός η Αθήνα να αποδυναμώνεται από επιχειρήματα εντός Νατοϊκών πλαισίων, αφ'ετέρου η Άγκυρα εκμεταλλεύθηκε τις περιστάσεις, λαμβάνοντας ρόλο του δυτικού τοποτηρητή στο νησί μια δεκαετία αργότερα..

Χαρακτηριστικό είναι το συμπέρασμα του τότε Πρέσβη του Ισραήλ στην Άγκυρα, Μοσέ Σασσών, ο οποίος αναλύοντας την τότε κατάσταση στην Κύπρο σε απόρρητη έκθεσή του τον Απρίλιο του 1964, επιρρίπτει ευθύνες για τον εκτροχιασμό της ενδοκοινοτικής διαμάχης στην ίδια τη Νατοϊκή Συμμαχία και στην αμηχανία που επεδείκνυε, θεωρώντας την μάλιστα ως την μόνη ηττημένη από τις εξελίξεις που ολοένα έθεταν την κατάσταση στην περιοχή εκτός ελέγχου. 

Τότε μάλιστα, και ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '60, είχε εκτιμήσει ότι εάν δεν εκδηλωθεί εγκαίρως μια ενιαία δυτική στάση, τότε τίποτα δεν θα μπορούσε να σταματήσει μια τουρκική εισβολή στο νησί κάποια στιγμή στο μέλλον. Ήταν σαφές ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '60 πως η Δύση, θέλοντας να διασφαλίσει την απεμπόλιση του νασερισμού αλλά και του κινδύνου 'κουβανοποίησης' της Κύπρου, προτίμησε την Τουρκία ως τοποτηρητή.

Εδώ και μήνες στη Συρία ζούμε ένα παρόμοιο σενάριο "δυτικής αμηχανίας", με αποτέλεσμα τον εκτροχιασμό της κατάστασης τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στην περιοχή γενικότερα. Παράλληλα, αυτή η αμηχανία εκ μέρους της Δύσης αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα να εκδηλωθούν ψύγματα του πάλαι ποτε διπολισμού μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Διπλωματικές προσπάθειες αντιμετώπισης της συριακής κρίσης εντός των πλαισίων του ΟΗΕ πέφτουν στο κενό λόγω της σαφούς φιλοκαθεστωτικής στάσης που υιοθετούν η Ρωσία και η Κίνα. 

Οι ευρωπαϊκές χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ αδυνατούν να βρουν κοινό σημείο ανάληψης δράσης, κυρίως λόγω της νομισματικής κρίσης που μαστίζει την κοινωνική και πολιτική τους σταθερότητα. 

Οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνονται να παρατηρούν αμήχανα τα τεκταινόμενα επειδή γνωρίζουν πολύ καλά ότι εάν η Συρία αποτελέσει έναν ακόμα Νατοϊκό στόχο -όπως είχε αποτελέσει κατά το παρελθόν η Σερβία και πρόσφατα η Λιβύη- αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την αναζωπύρωση ενός νέου Ψυχρού Πολέμου έναντι της Ρωσίας, την απαρχή μίας στρατιωτικής επέμβασης κατά του Ιράν, με αλυσιδωτές αντιδράσεις που θα απειλούσαν σοβαρά την ασφάλεια του Ισραήλ, του σημαντικότερου συμμάχου τους στην περιοχή. 

Η παρουσία ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στο συριακό λιμάνι Ταρτούς δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι η Μόσχα επιθυμεί να έχει τον πρωτεύοντα -αν όχι τον τελευταίο- λόγο για το ποιός θα είναι ο Σύρος Πρόεδρος της επόμενης μέρας. 

Και όλα αυτά συμβαίνουν ενώ η ισραηλινή κυβέρνηση πιέζει τους τελευταίους μήνες εντονότατα την αμερικανική ηγεσία να λάβει αποφασιστικά μέτρα κατά της ιρανικής πυρηνικής μηχανής, χωρίς ακόμα να έχει καταφέρει να βρει υποστηρικτές στο περιβάλλον του Προέδρου Ομπάμα.

Όπως ακριβώς στην περίπτωση της Κύπρου της δεκαετίας του '60, έτσι και στην περίπτωση της αυτοσπαρασσόμενης Συρίας του 2012, η Τουρκία αναμένει υπομονετικά να αναδεχθεί το ρόλο που η αμήχανη Δύση δείχνει πως δεν είναι σε θέση να αναλάβει. Άραγε, μία τουρκική στρατιωτική κατοχή ενός τμήματος της Συρίας θα αποτελούσε σήμερα μία ρεαλιστική λύση "δυτικής επιτήρησης";

Εάν υποθέσουμε ότι η Άγκυρα θα αναδεχθεί για ακόμα μια φορά το ρόλο του δυτικού 'τοποτηρητή' της περιοχής, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να τη φέρει αργά ή πολύ γρήγορα αντιμέτωπη με έναν νέο κουρδικό ανταρτοπόλεμο όχι μόνο στο κατεχόμενο τμήμα της Συρίας αλλά και στις τουρκικές πόλεις όπου υπάρχει έντονο κουρδικό στοιχείο. 

Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία δεν μπορεί πλέον να υπολογίζει στην ισραηλινή γεωστρατηγική περιφερειακή κάλυψη, δεδομένου ότι η Άγκυρα έκανε ό,τι μπορούσε για να εγκαθιδρύσει εξαιρετικά πρώιμα το νεοθωμανικό της όραμα, ρίχνοντας το Τελ Αβίβ στην "αγκαλιά" της Λευκωσίας και στην αναντικατάστατη ενεργειακή συνεργασία Κύπρου-Ισραήλ στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο. 

Έτι περαιτέρω, η αγνόηση της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στα συριακά παράλια αλλά και στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο θα είχε μοιραίες επιπτώσεις, προσδίδοντας ανεπιθύμητες διεθνείς διαστάσεις στο συριακό πρόβλημα. Τέλος, δεν είναι καθόλου βέβαιο εάν η Δύση πράγματι εξυπηρετείται από τις τουρκικές νεοθωμανικές βλέψεις, οι οποίες κατά το πρόσφατο παρελθόν εκδηλώθηκαν με διπλωματικούς χειρισμούς που εν πολλοίς ξάφνιασαν τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους γενικότερα.

Οι σημερινές εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μέση Ανατολή, οι πρώτες ενδείξεις αναβίωσης του διεθνούς διπολισμού με αφορμή την επικείμενη κατάρρευση του καθεστώτος Άσσαντ, αλλά και το ρίσκο υψηλού κινδύνου τόσο εκ μέρους της Δύσης όσο και εκ μέρους της Άγκυρας, δεν επιτρέπουν ίδιες λύσεις στη Συρία με αυτές που η Δύση επέλεξε για την Κύπρο του '60 και του '70. 

Μία πιθανή αναβάθμιση της Τουρκίας, αναλαμβάνοντας το ρόλο του τοποτηρητή δια της κατοχής συριακού εδάφους, θα έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση του ήδη υπάρχοντος κουρδικού Δούρειου Ίππου στο εσωτερικό της αφ'ενός, αφ'ετέρου το νεοθωμανικό της όραμα είναι ασύμβατο με την πραγματικότητα μιας κατοχής αραβικών εδαφών -γεγονός που θα την εξομοίωνε στα μάτια των Αράβων, ούτε λίγο ούτε πολύ, με το Ισραήλ.. 

Από την άλλη, η Άγκυρα δεν θα μπορούσε να ελπίζει πλέον σε αποφασιστική ισραηλινή στήριξη υπό τις παρούσες συνθήκες, αφού έτσι κι αλλιώς η αναβίωση μιας τέτοιας συμμαχίας θα αναιρούσε παντελώς το νεοθωμανικό δόγμα Νταβούτογλου, που η τουρκική κυβέρνηση έχει υιοθετήσει ως θεμέλιο λίθο της περιφερειακής της πολιτικής.

Παρ'όλ'αυτά, οιαδήποτε εκτίμηση για τις επερχόμενες εξελίξεις στη Συρία καθίσταται εξαιρετικά ελλιπής, όσο δεν αποσαφηνίζονται οι ιδεολογικές καταβολές των σύριων αντικαθεστωτικών και το πώς αντιλαμβάνονται τη θέση της Συρίας στην περιοχή μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσσαντ. 

Αποφασιστικό ρόλο θεωρείται σίγουρο ότι θα παίξει η στάση της Ρωσίας, η οποία αφ'ενός στηρίζει διπλωματικά το καθεστώς Άσσαντ, αφ'ετέρου όμως διατηρεί στρατιωτική παρουσία στη χώρα αναμένοντας να δει την επόμενη μέρα για να πει -ή για να επιβάλει- την τελευταία της λέξη. Και στο ενδεχόμενο ύπαρξης μιας ακόμα τουρκικής επιτήρησης στην περιοχή, η Ρωσία προς το παρόν τουλάχιστον, δεν έχει κανέναν λόγο να πει "Ναι".