το μετέωρο βήμα του αραβικού εκδημοκρατισμού

Ο εκδημοκρατισμός των αραβικών χωρών αποτέλεσε την κυριότερη προτεραιότητα της πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, αμέσως μετά την εισβολή και την κατοχή του Ιράκ, τον Μάρτιο του 2003.

Η εμμονή της τότε κυβέρνησης Μπους στην ουσιαστική επιβολή πολιτειακών αλλαγών στον αραβικό κόσμο βρισκόταν σε άμεση συνάφεια με τη ρητορική που είχε αναπτυχθεί κατά του Σαντάμ Χουσεϊν, παρουσιάζοντάς τον ως 'δικτάτορα που δεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες του λαού του' και ο οποίος θα έπρεπε να καθαιρεθεί  πάση θυσία από την δημοκρατική Δύση. 

Όμως, ο Σαντάμ Χουσεΐν δεν ήταν ο μόνος δικτάτορας του αραβικού κόσμου, και η Δύση, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, δεν συνέχισε τον ένοπλο αγώνα της κατά της αραβικής απολυταρχίας, όπου και αν αυτή εκδηλωνόταν.

Σύμφωνα με την τότε κρατούσα άποψη της αμερικανικής διπλωματίας, όπως εκφράστηκε από την τότε επικεφαλής του Στέητ Ντιπάρτμεντ Κοντολίσα Ράϊς, προϋπόθεση για την ειρήνευση στην περιοχή -αλλά και για την παράλληλη εξασφάλιση των  ποικίλων αμερικανικών συμφερόντων- ήταν η ύπαρξη φιλοδυτικών αραβικών δημοκρατικών καθεστώτων που θα διατηρούσαν αγαστές σχέσεις με την δημοκρατική μητρόπολη της Ουάσιγκτον και με τις υπόλοιπες κοινοβουλευτικές δυτικές δημοκρατίες, υπονοώντας εμμέσως πλην σαφώς -εκτός από τους ετέρους των ΗΠΑ στην Ευρώπη- και τον καθ'όλα πολιτειακά δυτικοπρεπή ισραηλινό κοινοβουλευτισμό. 

Η Κοντολίζα Ράϊς μιλάει για τη θητεία της και τις προτεραιότητες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή επί των ημερών της 

Η απλουστευμένη αυτή θεώρηση της μεσανατολικής πραγματικότητας βασιζόταν στο εξίσου ουτοπικό αξίωμα, ότι δήθεν οι δημοκρατίες μπορούν 'να τα βρουν' μεταξύ τους, αφού θα είχαν κοινό θεωρητικό υπόβαθρό σε οράματα, θεσμούς και πολιτειακές διαδικασίες. 

Το θεωρητικό αυτό οικοδόμημα είχε αναπτύξει και ανάλογη ιστορική επιχειρηματολογία, παραπέμποντας στο παράδειγμα της εγκαθίδρυσης ευρωπαϊκών κοινοβουλευτικών μοντέλων στα κράτη της Γηραιάς Ηπείρου μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που συνδέονταν πλέον με δεσμούς συμμαχίας και ειρηνικής συνύπαρξης. Επιπροσθέτως, η προβολή του δημοκρατικού ιδεώδους ως προϋπόθεση ειρήνης, ενισχύθηκε με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την υιοθέτηση του δυτικού κοινοβουλευτικού πολιτειακού προτύπου από τις ευρωπαϊκές πρώην κομμουνιστικές Λαϊκές Δημοκρατίες.
  

Έτσι, οι απρόθυμοι πλην όμως φιλοδυτικοί άραβες ηγέτες του 2003 κλήθηκαν ούτε λίγο-ούτε πολύ, να παρακολουθήσουν ταχύρρυθμα "μαθήματα εκδημοκρατισμού", προκειμένου να περάσουν τις 'πολιτειακές εξετάσεις' του Στέητ Ντιπάρτμεντ. Τα αραβικά κράτη που δεν είχαν ακόμα εμπεδώσει την απελευθέρωσή τους από την αποικιοκρατία στα μέσα του περασμένου αιώνα, έπρεπε εν μία νυκτί να προσομοιωθούν σε 'σύγχρονες ευρωπαϊκές δυτικές δημοκρατίες', οι οποίες όμως είχαν ήδη περάσει από πολλά και ποικίλα στάδια πολιτειακών αλλαγών, αρχής γενομένης από αυτές που πρέσβευε ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση έως και μετά την κατάρρευση του ναζιστικού Ράιχ.

Σε περίπτωση μάλιστα κατά την οποία οι άραβες ηγέτες δεν ακολουθούσαν τις εκδημοκρατικές εντολές των ΗΠΑ και της Δύσης, κινδύνευαν να χαρακτηρισθούν 'μέλη του Άξονα του Κακού', καθιστώντας εξαιρετικά αμφίβολο το μέλλον τους, με δεδομένη μάλιστα την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στο γειτονικό Ιράκ. Η πίεση της Ουάσιγκτον εκείνη την εποχή ήταν τόσο έντονη, ώστε ο διάδοχος του θρόνου του Εμιράτου του Ντουμπάι , σεΐχης Mohammed bin Rashid al-Maktoum προφητικά δήλωνε το 2004, απευθυνόμενος στους άλλους άραβες ηγέτες της εποχής : "Αν δεν αλλάξετε, θα σάς αλλάξουν!".

η εκλογική νίκη της Χαμάς στη Γάζα

Με δεδομένες τις τόσο απλοϊκές θεωρήσεις της μεσανατολικής πραγματικότητας από πλευράς ΗΠΑ, η Παλαιστινιακή Αρχή θεωρήθηκε ως το πρώτο πειραματόζωο της πολιτικής εκδημοκρατισμού των αράβων στην περιοχή. Το Στέητ Ντιπάρτμεντ, δίνοντας την εντύπωση ότι δεν έχει καταφέρει να γνωρίσει σε βάθος τους τοπικούς συσχετισμούς και την πολιτισμική πραγματικότητα της περιοχής, θεώρησε ότι η διενέργεια ελεύθερων δημοκρατικών εκλογών στην εδαφικά μη σαφώς καθορισμένη Παλαιστινιακή Αρχή θα επιβεβαίωνε το σαθρό θεωρητικό-ιστορικό οικοδόμημα ενός τέτοιου περίπλοκου πολιτειακού εγχειρήματος. 

Οι λόγοι αυτής της συγκεκριμένης επιλογής ήταν απλοί : η Παλαιστινιακή Αρχή από τη μια δεν θεωρείτο ακόμα "κράτος" με όλη τη σημασία της λέξεως, η φιλοδυτική ηγεσία της δεν θα πρόδιδε ποτέ τα κελεύσματα των 'μητροπολιτικών' ΗΠΑ, ενώ η ισραηλινή στρατιωτική ισχύς θα αποτελούσε εγγύηση αποφασιστικής αντιμετώπισης κάθε απρόοπτης τροπής. 

Οι κάλπες που στήθηκαν γι'αυτόν το σκοπό στη Γάζα, διέψευσαν κατά τρόπο πανηγυρικό την 'εκδημοκρατική λύση' του μεσανατολικού κουβαριού, αφού οι επιλογές του εκλογικού σώματος  -αν και ακολουθήθηκαν οι προβλεπόμενες δημοκρατικές διαδικασίες- δεν κινήθηκαν εντός των επιθυμητών δυτικών πολιτειακών πλαισίων.  

Η περιθωριακή Χαμάς -η οποία ήδη από τότε αποτελούσε το αντίπαλο δέος στην αμερικανοκίνητη ηγεσία του Αμπού Μάζεν- επειδή είχε πείσει για τις καλές της προθέσεις, συνοδευόμενες από   αλυτρωτικές κορώνες και χωρία του Κορανίου, νίκησε την τυποποιημένη λύση της δυτικού τύπου εκδημοκρατικοποίησης. Από την άλλη πλευρά, η Φάταχ μπορεί να επικράτησε εκλογικά στην Δυτική Όχθη, ήταν όμως ήδη εκτεθειμένη σε σοβαρά κρούσματα διαφθοράς αλλά και σε διαφαινόμενες υποχωρήσεις έναντι του Ισραήλ, το μόνο κράτος που οι ΗΠΑ έβλεπαν ως πρότυπο δημοκρατίας στην περιοχή. 

Δεν άργησε να γίνει φανερό ότι τα πρώτα αποτελέσματα ελεύθερων δημοκρατικών εκλογών στη Γάζα δεν επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις των αμερικανικών think-tanks περί ελέγχου της περιοχής μέσω των κάλπεων.

Παράλληλα με τις παλαιστινιακές εκλογικές εξελίξεις, οι υπόλοιποι φιλοδυτικοί άραβες ηγέτες, μη μπορώντας να κάνουν διαφορετικά, προχώρησαν σε συνταγματικές αναθεωρήσεις, εγκαινίασαν θεσμούς που προσομοιώνονταν με τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς, τα τοπικά ΜΜΕ -κρατικά και μη- εγκατέλειπαν την μέχρι τότε μονολιθική τους κυβερνητική θεώρηση της πραγματικότητας, ενώ παράλληλα η τεχνολογική επικοινωνιακή επανάσταση μέσω του διαδικτύου δημιούργησε τις προϋποθέσεις για περαιτέρω ελευθερία έκφρασης γνώμης των απλών αράβων πολιτών, με αποτέλεσμα το επάγγελμα του κατά τόπους καθεστωτικού λογοκριτή να διατηρείται μεν, πλην όμως οι μέρες του να είναι μετρημένες..

Μετά την πρώτη αποτυχία του 'δόγματος αραβικού εκδημοκρατισμού' στη Γάζα, οι Ηνωμένες Πολιτείες βάσιμα διεπίστωσαν ότι η προσομείωση της Μέσης Ανατολής με την μεταπολεμική Δυτική Ευρώπη κάθε άλλο παρά επιτυχής είχε αποδειχθεί. Άλλωστε η Ουάσιγκτον ήταν τότε πολύ απασχολημένη τόσο με τη διαφαινόμενη οικονομική ύφεση στο εσωτερικό των ΗΠΑ, όσο και με την αποτυχία της να ελέγξει ουσιαστικά το Ιράκ, από το οποίο αναγκάστηκε τελικά να αποχωρήσει. 

Η εποχή της διακυβέρνησης Μπους έληξε με πολλές απώλειες σε κάθε επίπεδο ενώ η διάδοχη κατάσταση υπό τον Μπαράκ Ομπάμα, θεώρησε λήξαν το ενδεχόμενο επιβολής πολιτειακών αλλαγών στις αραβικές έννομες τάξεις, ορθά θεωρώντας ότι σε ενδεχόμενες δημοκρατικές διαδικασίες οι φθαρμένοι αλλά και συγχρόνως σταθεροί σύμμαχοί τους στις αραβικές πρωτεύουσες δεν ήταν καθόλου σίγουρο ότι θα παρέμεναν στην εξουσία. 

Από την άλλη όμως, οι φαινομενικά απρόσμενες εξελίξεις που βλέπουμε σήμερα στην Τυνησία, στην Αίγυπτο, στην Αλγερία, στην Υεμένη αλλά και στην μέχρι σήμερα σχετικά σταθερή πολιτειακά Ιορδανία, είχαν δρομολογηθεί μία ολόκληρη δεκαετία πριν, και μάλιστα από τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες, με σκοπό να εγκαθιδρυθούν αραβικές κονοβουλευτικές δημοκρατίες δυτικού τύπου.

οι προγραμματικές δηλώσεις του Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα για το 2011

Έτσι, μετά την άνοδο Ομπάμα στην εξουσία, μπορεί όντως να άλλαξαν οι προτεραιότητες της αμερικανικής πολιτικής στην Ευρεία Μέση Ανατολή, παρέμειναν όμως τα αποτελέσματα των -όπως σήμερα αποδεικνύεται- βιαστικών χειρισμών της πολιτικής Μπους. 

 

Οι άραβες ηγέτες, μη έχοντας από τη μια καμμία δαμόκλειο σπάθη "εκδημοκρατισμού" των πολιτευμάτων τους, από την άλλη μη θέλοντας να προκαλέσουν το λαϊκό αίσθημα φιμώνοντας τις εν πολλοίς προκλητικές φωνές που εκπορεύονταν κυρίως από το δημοφιλέστατο Al-Jazeera, αποφάσισαν να τελούν σε στάση αναμονής, ενώ παράλληλα φαλκίδευαν τους ούτως ή άλλως σαθρούς  νεόκοπους 'δημοκρατικούς' θεσμούς, που τούς επιβλήθηκαν από την μακρυνή αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. 

Εν τω μεταξύ όμως, ο κόσμος είχε γίνει πια 'πολύ μικρότερος' απ'ό,τι στις αρχές του αιώνα που διανύουμε. Κανένα  μονολιθικό αραβικό καθεστώς δεν μπορούσε πια να φιλτράρει ή ακόμα και να σταματήσει την 'είδηση'. Κανένα "Υπουργείο Πληροφόρησης" δεν μπορούσε να ξαναχτίσει τα τείχη που τόσο πανηγυρικά είχε ανακοινωθεί ότι είχαν άπαξ δια παντός καταρρεύσει. Καμία αραβική  κυβέρνηση δεν ήταν πλέον σε θέση να πείσει τους πολίτες της ότι η πορεία προς τον εκδημοκρατισμό ήταν απλώς ένα πείραμα που είχε επιβληθεί άνωθεν, πλην όμως δεν είναι πλέον ανάγκη να συνεχισθεί, επειδή ο Μεγάλος Αδελφός της Δύσης αποφάσισε να κλείσει τις υπερπόντιες κάμερές του ..

Οι τελευταίες εξελίξεις, που έχουν ήδη πάρει τη μορφή φαινομένου 'ντόμινο' και σαφώς απειλούν την ίδια την ύπαρξη των αραβικών πολιτειακών κατεστημένων, βρίσκουν τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της εξαιρετικά αμήχανους. 

Το ξέσπασμα της τυνησιακής κοινής γνώμης βρήκε απροετοίμαστη τη Δύση -και της Ευρώπης συμπεριλαμβανομένης-, θυμίζοντας την ανάλογη κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στα μέσα του περασμένου αιώνα, όταν μία μία οι αραβικές χώρες αποτίνασσαν τον αποικιακό ζυγό -με πρώτη πάλι την Τυνησία να κερδίζει ένοπλα την ανεξαρτησία της από το μητροπολιτικό Παρίσι-. 

Η συνεχιζόμενη αμφίρροπη κατάσταση στην Αίγυπτο, όπου ο λαός δεν υπακούει στο καθεστώς Μουμπάρακ ενώ αυτό συνεχίζει εμμέσως πλην σαφώς να παραμένει στην εξουσία, θέτει σε αμφιβολία καλά παγιωμένους συσχετισμούς δυνάμεων τόσο μεταξύ Αράβων και Ισραήλ όσο και όσον αφορά την ομαλή διέλευση του πετρελαίου από τη Διώρυγα του Σουέζ. 

Η επικείμενη εμφύλια αναταραχή στην Υεμένη θέτει και αυτή σε κίνδυνο την ομαλή πρόσβαση στη σημαντικότατη  στρατηγικά και γεωπολιτικά Ερυθρά Θάλασσα. 

Η εμφανώς αποδυναμωμένη φιλοδυτική Παλαιστινιακή ηγεσία υπολείπεται κατά πολύ της 'ηθικά αδιάφθορης' και αλυτρωτικά ισλαμιστικής Χαμάς στη Γάζα. 

Η αραβική Μέση Ανατολή δείχνει να αλλάζει γοργά στο όνομα του εκδημοκρατισμού της, πλην όμως οι εναλλακτικές πολιτειακές λύσεις που διαφαίνονται στην περιοχή δεν δείχνουν να διασφαλίζουν τις αμερικανικές προθέσεις επικράτησης, τις οποίες η οικονομικά αποδυναμωμένη Ευρώπη δεν έχει άλλη εκλογή παρά να ακολουθήσει κατά γράμμα. 

Κοινός εχθρός : ο οργισμένος και επί δεκαετίες καταπιεσμένος Φονταμενταλιστικός Ισλαμισμός, ο οποίος μέχρι τώρα -και όχι τυχαία- δείχνει να μην βιάζεται να 'κομματικοποιηθεί' νομιμοποιούμενος δημοκρατικά, είναι όμως θέμα χρόνου να αυτοπροβληθεί ως η 'ηθικά ορθή' και ως η μόνη κατά τόπους 'αδιάφθορη' λύση. 

Παρ'όλ'αυτά όμως, η Ιστορία πολλάκις απέδειξε ότι ο εξαγριωμένος όχλος ποτέ δεν ήταν σε θέση να μπορέσει να επιβάλει ομαλές δημοκρατικές διαδικασίες εν μία νυκτί, και η Μέση Ανατολή δεν θα μπορούσε σε καμμία περίπτωση να αποτελέσει την εξαίρεση του κανόνα.

.