Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή

Και ξαφνικά η Ωραία Κοιμωμένη Ελλάς ξύπνησε από τον λήθαργό της και ένα βιβλίο βρέθηκε να ανάψει τα αίματα. Και τέτοιος σαματάς είναι αλήθεια πως είχε να συμβεί πολύ καιρό γύρω από ένα βιβλίο. Ένα μυθιστόρημα με έντονα ιστορικά στοιχεία, για τα οποία ο έλληνας ιστορικός ακόμα δείχνει να διστάζει να αγγίξει, κι ας έχουν περάσει πάνω από τρεις δεκαετίες. 

Δεν χρειάζεται να προχωρήσω παρακάτω. Βάζω στοίχημα ότι οι περισσότεροι από εσάς καταλάβατε ότι μιλάω για την πιο πρόσφατη από τις εθνικές μας ήττες - την τουρκική κατοχή της Κύπρου το 1974, όσα προηγήθηκαν και όσα ακολούθησαν μετά από αυτήν. Το βιβλίο "Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή" που έγραψε ο δικηγόρος-συγγραφέας Βασίλης Γκουρογιάννης εξόργισε τους συγγενείς των αγνοουμένων και των πεσόντων ελλαδιτών στρατιωτών και αξιωματούχων της ΕΛΔΥΚ. Ένα βιβλίο που αν και δεν το έχω διαβάσει, έχω ακούσει πολλά γι'αυτό, ένθεν και ένθεν. 

Μυθιστόρημα ή Ιστορία; Λίβελλος ή ρεαλισμός; Λογοτεχνική προβοκάτσια ή αλογόκριτη καταγραφή εμπειριών; Η επιχειρηματολογία των επικριτών του Βασίλη Γκουρογιάννη και του βιβλίου του συνοψίζεται στο βίντεο που ακολουθεί, δια στόματος Νίκου Αργυρόπουλου, Προέδρου του Συλλόγου 'Βετεράνοι Κύπρου 1974' :

τηλεοπτικός σταθμός ΤηλεΑστυ , 11.08.2009

Από την άλλη πλευρά, σε τηλεοπτική εκπομπή της κρατικής ελληνικής τηλεόρασης, ο Βασίλης Γκουρογιάννης κάνει εκτενή αναφορά τόσο όσον αφορά τον μυθιστορηματικό χαρακτήρα του βιβλίου του όσο και περί της ιστορικής του αφετηρίας και θεώρησης. Από τη συνέντευξη που παραχώρησε στον Γιάννη Τζανετάκο, επέλεξα εκείνο το τμήμα που αναφέρεται στο πώς κρίνει ο Γκουρογιάννης τους ελλαδίτες στρατιώτες και αξιωματικούς που -όπως αβίαστα συμπεραίνεται εκ του αποτελέσματος- βρέθηκαν όλοι σε λάθος χρόνο και σε λάθος τόπο (ειδική αναφορά για τους ελλαδίτες φαντάρους και την ΕΛΔΥΚ, παρακολουθείστε από το 5.00' και μετά). 

από την εκπομπή "Εξιστορείν και Ιστορείν"-ΕΤ1 20.11.2009

Το βιβλίο αυτό δεν παρουσιάσθηκε στην Ελλάδα ποτέ. Ή μάλλον, για να είμαι ακριβής, δεν στάθηκε δυνατόν να παρουσιασθεί μετά τα έντονα φραστικά επεισόδια που σημειώθηκαν στην Αθήνα, στη Στοά του Βιβλίου το 2009, οπότε και είχε προγραμματισθεί να μιλήσει ο Βασίλης Γκουρογιάννης. 

από την διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας "Ελεύθερος Κόσμος"

Μετά από τόσες αντικρουόμενες απόψεις και τόσες έντονες αντιδράσεις, δεν γινόταν να μην ανταποκριθώ στην πρόσκληση-πρόκληση της Λέσχης Ανάγνωσης Ρόδου, η οποία πήρε την πρωτοβουλία και τελικά πραγματοποίησε την παρουσίαση αυτού του βιβλίου χθες, 16 Οκτωβρίου 2010, στο Νεστορίδειο Μέλαθρο στη Ρόδο. Θα ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία για μένα να σχηματίσω τη δική μου άποψη, αλλά και να δω εάν και κατά πόσον το ροδιακό κοινό είναι σε θέση να διαχειριστεί ένα θέμα που η αυθόρμητη Αθήνα -λόγω της ανωνυμίας που προσφέρει- δεν ανέχθηκε να αντιμετωπίσει. Και για να γίνω σαφής: θεωρώ ότι όλοι πρέπει να έχουν βήμα να λένε ό,τι πιστεύουν και να στηρίζουν την άποψή τους επί παντός επιστητού και , αντίστοιχα, όλοι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αντιτάξουν επιχειρήματα σε ό,τι λέγεται, και όλα αυτά να γίνονται δημοσίως και σε κλίμα ελευθερίας, ευπρέπειας, συνέπειας και αλληλοσεβασμού.

Είχα όμως και έναν πρόσθετο προσωπικό λόγο που ήθελα να δω αυτήν την παρουσίαση. 

Τον περασμένο Ιούλιο μού ήρθε ένα email από κάποια άγνωστη αναγνώστρια αυτού εδώ του μπλογκ, η οποία σχολίασε επαινετικά για τον τρόπο με τον οποίο εκθέτω τις εντυπώσεις και τις απόψεις μου για την Κύπρο του σήμερα (διαβάστε όλες τις σχετικές 'κυπριακές' αναρτήσεις πατώντας εδώ)  λέγοντάς μου ότι τελείως τυχαία βρέθηκε να τις διαβάζει. 

Η κυρία αυτή ονομάζεται Μαίρη Κουρούπη, σύζυγος του πεσόντος Διοικητή του 251ΤΠ Αν/γου Πέτρου Κουρούπη -στον οποίον αναφέρεται ο κ. Γκουρογιάννης στο βίντεο- , και Πρόεδρος του 'Συλλόγου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Οικογενειών Αγνοουμένων και Πεσόντων της Κυπριακής Τραγωδίας 1974'.  Με την κα. Κουρούπη μάς συνδέει αυτό που λέμε τελευταία μία 'ιντερνετική φιλία' ενώ η προσωπική της μαρτυρία από εκείνο το μαύρο καλοκαίρι που σημάδεψε τη σύγχρονη αλλά και συγχρόνως επιλεκτικά ξεχασμένη Ιστορία μας, με άγγιξε και με προβλημάτισε. 

Δεν σάς κρύβω ότι η φιλία μου μαζί της είναι για μένα κάτι σαν δώρο. Ένα...δώρο του Ίντερνετ και του Blogging. Γιατί χωρίς αυτά τα δύο, αυτή η φιλία δεν θα είχε απολύτως καμία χωροχρονική συμβατότητα. Και αυτό είναι που κάνει τέτοιες φιλίες ξεχωριστές. 

Εκείνη την ημέρα που απαντησα σε εκείνο το σύντομο email της, δεν μπορούσα να φανταστώ σε ποιά αντιπαράθεση είχε εμπλακεί και τι ντόρος είχε δημουργηθεί για ένα βιβλίο, που τότε δεν ήξερα  καν ότι υπήρχε. Πόσω μάλλον ότι αυτό το βιβλίο θα κατάφερνε να παρουσιαστεί  για πρώτη φορά στη Ρόδο, στο Νεστορίδειο Μέλαθρο και στην πλατεία Γαβριήλ Χαρίτου και όχι σε κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας -ούτε καν στην Αθήνα!-. 

Αλήθεια, πώς να αγνοήσει κανείς τόσες πολλές συμπτώσεις μαζεμένες; 

(σάς έχω πει πόσο προληπτικός είμαι;)

Χθες, ακούγοντας προσεκτικά τον συγγραφέα κ. Βασίλη Γκουρογιάννη, δεν χωρεί αμφιβολία ότι το βιβλίο "Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή" κυμαίνεται ανάμεσα στην αμιγή μυθιστοριογραφία και στην ιστορική καταγραφή. Άλλωστε, ο χρόνος και ο χώρος που επέλεξε να ξετυλίξει τους χαρακτήρες του έργου του δεν τού έδιναν πολλά περιθώρια επιλογής. 

Επικαλείται αφηγήσεις υπαρκτών ανθρώπων σε υπαρκτά πεδία μαχών και οι παραφράσεις των επιθέτων υπαρκτών αξιωματικών της ΕΛΔΥΚ δεν έχουν σκοπό να κρύψουν την πραγματική τους ταυτότητα -κάτι που ο Βασίλης Γκουρογιάννης δεν είχε την πρόθεση να αποκρύψει ούτως ή άλλως-. Έτσι, τόσο από τις πηγές που επικαλείται όσο και από τον τρόπο που τις διαχειρίζεται, συμπεραίνεται ότι η πλάστιγγα κλείνει περισσότερο υπέρ της ιστοριογραφίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρόκειται περί μυθοπλασίας.

Το πρόβλημα που ανακύπτει είναι εάν και κατά πόσον τα όσα αναγράφονται θα αποτελέσουν άμεση πηγή για τον έλληνα και κύπριο ιστορικό του μέλλοντος. Και εδώ βρίσκεται το ζήτημα που διχάζει τον συγγραφέα και τους ελλαδίτες συγγενείς των κληρωτών και των αξιωματικών οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν, είτε αγνοούνται, είτε ακόμα και τους απλούς ανθρώπους -κληρωτούς οπλίτες και αξιωματικούς- που επέζησαν από έναν πόλεμο που επίσημα, τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Κυπριακή Δημοκρατία, δεν αναγνωρίσθηκε ποτέ. 

Η κοντόφθαλμη, δειλή και άτολμη αντιμετώπιση της εθνικής ήττας που υποστήκαμε το '74, επέβαλε στο ελλαδικό πολιτικό σύστημα να σιωπήσει και -το χειρότερο- να αποσιωπήσει τι ακριβώς συνέβη τότε, αφήνοντας τα γεγονότα να υπονοούνται και όχι να καταγράφονται, αφήνοντας τον Φάκελο της Κύπρου κλειστό μέχρι σήμερα. 

Και έτσι, μια Ελλάδα που σε όλους τους τόνους φέρεται να είναι υπερήφανη για το απώτερο παρελθόν της και συμφιλιωμένη με τις απώτερες νίκες αλλά και ήττες της, δεν τολμά ακόμα να αγγίξει εκείνο το καλοκαίρι του '74 που για κανέναν δεν υπήρξε ευχάριστο.

Είναι μοιραίο και φυσικό : όσο στοιβάζουμε τα σκουπίδια μας κάτω απ'το χαλί κι όσο αυτά τα σκουπίδια πληθαίνουν, δεν θα αργήσει η στιγμή που κάποιος, περπατώντας θα σκοντάψει, θα πέσει και θα σπάσει τα μούτρα του. 

Κάτι τέτοιο έγινε λοιπόν με αυτό το βιβλίο.
Η παραφιλολογία που αναπτύχθηκε σχετικά με το ποιός φταίει και ποιός πρόδωσε και ποιός πούλησε την Κύπρο τότε, δεν κατάφερε να υποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια, η οποία δεν έχει ακόμα αρθρωθεί από υπεύθυνα χείλη. Είναι σαν να υπάρχει κάποιο ένοχο μυστικό στην οικογένεια, η οποία ούτε καν στην κουζίνα δεν το συζητά. 

Και επειδή το κράτος αποφάσισε δεκαετίες τώρα να μην ανοίγει τα χαρτιά του, να μην αναγνωρίζει ότι αυτοί που βρέθηκαν  τότε στην Κύπρο δεν καταδικάζονται συλλήβδην για τις πολιτικές αποφάσεις των τότε κρατούντων τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα, ότι οι συγγενείς των θυμάτων (ζώντων και μη) δεν πλήρωσαν με φτηνό αίμα ένα πραξικόπημα που δεν κράτησε ή ένα πραξικόπημα που επεδίωκε την τουρκική εισβολή ή ένα πραξικόπημα που εάν θα πετύχαινε τότε μόνο θα θεωρείτο εθνικός θρίαμβος, αυτή η αντιπαράθεση θα συνεχίζεται ἐς ἀεί. 

Δεν φταίει ο συγγραφέας που επέλεξε την στρατιωτική αργκό για να αποδοθεί το κλίμα και ο χαρακτήρας των ηρώων του. Δεν φταίει γενικά κανένας συγγραφέας για τις φράσεις που επιλέγει, με σκοπό να εξυπηρετηθεί ορθά η μυθοπλασία που εκείνος επέλεξε. 

Είναι όμως γεγονός ότι κάποιες λέξεις πονάνε περισσότερο ακόμα κι από σφαίρες, όταν αυτές απομονώνονται από το γενικότερο πλέγμα της μυθιστορηματικής πλοκής και του ιστορικού 'γέγονε'. Αυτό αποκόμισα από την παρέμβαση κάποιου ανώνυμου ροδίτη στρατιώτη της ΕΛΔΥΚ που σώθηκε από τον πόλεμο του '74 και βρισκόταν χθες στην παρουσίαση του βιβλίου. Ήταν εξαιρετικά συγκινητική η απλότητα με την οποία εξέφρασε την πικρία του διαβάζοντας απομονωμένα χωρία του μυθιστορήματος (όπως και εξαιρετικά ενοχλητικά τα σχεδόν.. απαξιωτικά βλέμματα προς αυτόν από κάποιους παρευρισκόμενους, που μπορεί μεν να είχαν διαβάσει το βιβλίο μέχρι και την τελευταία του λέξη, αλλά είμαι σίγουρος ότι δεν έχουν νιώσει τί σημαίνει να σε πυροβολούν με σκοπό να σε στείλουν στον τάφο μια ώρα αρχίτερα). 

Εύστοχη και τίμια ήταν επίσης η παρέμβαση του κ. Γιώργου Συμεωνίδη, Αντιπροέδρου της Ομοσπονδίας Κυπριακών Οργανώσεων Ελλάδος ο οποίος χρόνια τώρα μένει μόνιμα στη Ρόδο, όταν εξἐφρασε την ένστασή του σε ό,τι αφορά τις αναφορές του βιβλίου περί συστηματικής χρήσης ναρκωτικών ουσιών στις τάξεις της ΕΛΔΥΚ, τονίζοντας -τόσο στην παρέμβασή του όσο και στην εμπεριστατωμένη εισαγωγή του και εθνοτικά αμερόληπτη παράθεση των ιστορικών γεγονότων που προϋφαιναν την κυπριακή τραγωδία- ότι η ΕΛΔΥΚ έγραψε ηρωικές σελίδες στην Μεγαλόνησο. 

Και ναι, είναι πια καιρός να αποδoθούν τα του Καίσαρος τω Καίσαρι, διαφορετικά με τόσα κρυμμένα  σκουπίδια κάτω απ'το χαλί μονίμως θα σκοντάφτουμε και θα πέφτουμε όλοι μας κάτω, και πάντα με τα μούτρα στο πάτωμα.

Με ικανοποίησε η δήλωση του κ. Βασίλη Γκουρογιάννη, απαντώντας στον ανώνυμο, μεσόκοπο πια στρατιώτη, ότι στην νέα έκδοση του βιβλίου θα έχουν απαλειφθεί τα χωρία που δίνουν το δικαίωμα στον αναγνώστη να παρανοήσει περί της ποιότητας των ανθρώπων που σκοτώθηκαν, σώθηκαν ή αγνοούνται. 

Κράτησα μάλιστα τη δήλωσή του ότι δεν έχει πρόθεση 'να μην πάρει πίσω' κάτι που έχει γραφεί, πλην όμως αποδεικνύεται εκ των υστέρων ανακριβές. Αυτήν την προσέγγιση του συγγραφέα προς το έργο του την θεωρώ τίμια, ευθεία και χρήσιμη ιστορικά, τη στιγμή μάλιστα που τα επίσημα χείλη διατηρούνται ερμητικά κλειστά, προδίδοντας ενοχή, τύψεις, αμηχανία ή και όλα αυτά μαζί.

Με ικανοποίησε η ωριμότητα των περευρισκομένων, οι οποίοι, διαφωνούντες και μη, κράτησαν σε πολιτισμένο επίπεδο την εκδήλωση. Η Λέσχη Ανάγνωσης Ρόδου έδωσε χθες πολύ δύσκολες εξετάσεις και πήρε 10 με άριστα το 10. Τόσο για την επιλογή του βιβλίου, την επιλογή των ομιλητών, του χώρου αλλά και για την ευγενική και ευαίσθητη αντιμετώπιση των διοργανωτών τόσο προς τον καλεσμένο συγγραφέα όσο και προς τους διαφωνούντες -οι οποίοι και εκείνοι παίρνουν 10 στα 10 για την αξιοπρεπή και πολιτισμένη έκθεση των παρατηρήσεών τους-.

από αριστερά: Βασίλης Γκουρογιάννης και τα μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης Ρόδου, 

Μανώλης Σοφός και Νικολέτα Νιώτη

από αριστερά: Βασίλης Γκουρογιάννης, Μανώλης Σοφός και Γιώργος Συμεωνίδης

Μετά το τέλος της παρουσίασης είχα την τύχη να γνωρίσω και τον κ. Γκουρογιάννη, τον οποίον μετά από ολιγόλεπτη συνομιλία μαζί του, διαισθητικά κατάλαβα ότι δεν έχω να κάνω με έναν άνθρωπο κακών προθέσεων.  

Έχω μάλιστα την αίσθηση ότι η έλλειψη κακών προθέσεων είναι ο κοινός συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε αυτόν και την κα. Κουρούπη. Ανάμεσα στον ευαισθητοποιημένο έλληνα πολίτη που βάζει τον εαυτό του στη δύσκολη διαδικασία να υποκαταστήσει το 'ιστορικό κενό' που τεχνηέντως επέβαλε το πολιτικό σύστημα των τελευταίων δεκαετιών στην Ελλάδα και στην Κύπρο και -αντίστοιχα- ανάμεσα στον πενθούντα έλληνα πολίτη, που ο συγγενής του έγινε θυσία υπακούοντας σε διαταγές που εκπορεύονταν από δεδομένο πολιτικό σύστημα, το οποίο όμως -για τους δικούς του πάντα λόγους- στη συνέχεια δεν μνημονεύει το χαμό του, δεν τιμά, δεν νοιάζεται, δεν εκτίμησε και δείχνει να μην έχει καταλάβει ότι ήρωες δεν υπάρχουν μόνο στις νίκες. 

Ήρωες όμως, υπάρχουν και στις ήττες.

.